Er zijn meerdere bibliotheken geweest die geëxperimenteerd hebben met strandbibliotheken. In deze video uit 2018 van Den Haag FM wordt het niet meer bestaande initiatief van Bibliotheek Scheveningen (onderdeel van Bibliotheek Den Haag) belicht. Het verdwijnen van de strandbibliotheken heeft te maken met het stopzetten van subsidies.

Rianne van Melik

Pleunie Oostenveld, jeugdbibliothecaris bij Bibliotheken Mar en Fean, las de afgelopen zomer voor in de enige overgebleven strandbibliotheek van Nederland op het strand van Makkum. Deze Strandbieb was dit jaar alweer voor de 18e keer open. Een uitgebreide reportage kunt u teruglezen in Bibliotheekblad 6-2022.

Allereerst reis je zelf door te lezen naar allerlei plekken; je zit misschien op je bank – of zelfs in de gevangenis – maar ben je in gedachten in een ander land of stad. Concepten en ontwerpen van de bibliotheek (bijvoorbeeld het fenomeen bibliotheektrap of huiskamer) reizen ook rond, zoals we eerder beschreven in onze column over bibliotheektoerisme (Bibliotheekblad 2-2024). Maar het zijn vooral de materiele stromen achter de schermen die de bibliotheek mogelijk maken, zoals het interbibliothecair ruilsysteem dat ervoor zorgt dat boeken binnen de provincies circuleren.

De Wise app, de transportkratten, de bus die tussen vestigingen rijdt, de sorteermachines die sommige bibliotheken hebben en natuurlijk het bibliotheekpersoneel; ze zorgen er allemaal voor dat boeken mobiel zijn, zeker wanneer de leners dat niet zijn. Net als veel andere bibliotheken biedt Rotterdam met ‘Bibliotheek aan huis’ een gratis haal- en brengservice aan voor diegenen die niet zelfstandig naar de bibliotheek kunnen komen. Maar ze hebben met de ‘Bibliotheek voor varenden’ ook een abonnement met uitleenregels voor de juist supermobiele leners: binnenvaartschippers. Zij kunnen producten langer lenen (maximaal twee maanden) en elders retourneren.

Bibliotheken zijn dus zowel places als flows; het is niet het een of het ander, maar ze hebben elkaar nodig om te kunnen bestaan. Stromen boeken, informatie en concepten verbinden verschillende bibliotheken, organisaties en mensen – en vice versa.

Wil je meer fictie lezen over (een mobielere interpretatie van) de bibliotheek? Lees dan De bibliothecaresse van Auschwitz of De bibliotheek van Parijs.

Net als de bekende slogan van een radioprogramma uit de jaren tachtig (‘Veronica komt naar je toe deze zomer’), komt de bibliotheek dus steeds meer naar de bezoeker toe. Denk bijvoorbeeld aan de Strandbieb in Makkum en Stationsbibliotheken in onder andere Rotterdam en Arnhem. Dit is zeker geen nieuwe ontwikkeling, want de bibliotheek is op vele plekken begonnen als een mobiele praktijk die naar de mensen toekwam in plaats van andersom.

Zo beschrijven zowel Kim Vogel Sawyer (De droom van de bibliothecaresse) en Jojo Moyes (De sterrengever) in hun romans de paardenbibliotheek in Kentucky ten tijde van de economische crisis in de jaren dertig. Te paard werden boeken door bibliothecarissen afgeleverd in afgelegen berggebieden, om zo het kennisniveau van arbeiders te verhogen, in een poging de hoge werkloosheid aan te pakken. In dit geval fungeerde het biebgebouw slechts als opslagdepot, van waaruit boeken werden geleverd. De bibliobus of boekenbus is een vergelijkbaar fenomeen; ook een rijdende bibliotheek die naar plekken gaat waar een bibliotheekvestiging ontbreekt of moeilijk bereikbaar is. (Zie ook het artikel over Bibliobussen op pagina 10 van deze editie, red.)

Op het eerste gezicht lijkt de bibliotheek een immobiel gebouw met boeken, geworteld op een plek, maar er zit een wereld aan mobiliteit achter. De Spaanse socioloog Manuel Castells schreef in de jaren 90 The rise of the network society, waarin hij beargumenteerde dat ‘spaces of places’ – fysieke plekken waar mensen werken, wonen en leven – steeds meer worden beïnvloed door ‘spaces of flows’ – stromen van goederen, services, kapitaal en informatie. Dat geldt ook voor de bibliotheek.

Begin juli opende mijn bibliotheek twee nieuwe BiebPunten, waar mensen één ochtend in de week terecht kunnen voor onder andere (IDO) vragen en boekreserveringen. Deze extra voorzieningen, ondergebracht in het dorpshuis en een school, zijn gefinancierd met SPUK-gelden waarvoor de gemeente en de bibliotheek samen een aanvraag indienden om de bereikbaarheid van de bibliotheek te verbeteren. De BiebPunten zijn namelijk geopend in de twee dorpskernen waar een volwaardige bibliotheekvestiging eerder is wegbezuinigd. Daardoor is de afstand tot de bibliotheek voor sommige inwoners flink toegenomen.