Streefcijfers?
Helmich vertelt nog dat Huis73 erop mikt dat de bezoekersaantallen zullen toenemen: van zo’n 1250 naar 2000 per dag. ‘Verder zijn er geen streefcijfers concreet gemaakt. Maar de ledenaantallen zullen naar verwachting stijgen met 5-10 procent. Het aantal activiteiten zal zeker stijgen. De collectie blijft van vergelijkbare omvang.’

Tips
Wat kunnen bibliotheken die voor vergelijkbare uitdagingen staan als Huis73 leren van de ervaringen, die in Den Bosch zijn opgedaan? ‘Ga je tijdelijk verhuizen? Denk dan vooraf goed na over waar je wat onderbrengt! En betrek de gemeente daar ook bij’, zegt Helmich, die wat tips van MT-leden inzamelde. ‘Wat het vaakst genoemd werd, is: blijf communiceren met elkaar. Je kunt er niet vanuit gaan dat een ander “vanzelf” wel begrijpt wat je bedoelt.’ Ze gaat verder: ‘Verder is het essentieel dat de verantwoordelijkheden duidelijk benoemd worden, zodat elke collega weet wat er van hem/haar wordt verwacht. Ook belangrijk: nodig collega’s vanuit alle geledingen van de organisatie uit om mee te denken, bijvoorbeeld in werkgroepen. Dat vergroot de betrokkenheid en het eigenaarschap. En last but not least: blijf leuke dingen doen met elkaar!’

Naschrift redactie
Op de volgende pagina leest u een reportage over de restyling van de website van Huis 73. Meer weten over de verbouwing? Lees dan dit artikel in Bibliotheekblad 1-2024.

Stichting &

Multifunctionele culturele organisaties, zoals Huis73, lopen tegen verschillende organisatorische en strategische uitdagingen aan. ‘Daarbij kunnen ze best wat ondersteuning gebruiken. Bijvoorbeeld van Provinciale Service Organisaties’, zegt Hezemans. ‘Van oudsher richten zij zich op bibliotheektaken. Bij Cubiss zien we gelukkig dat de ondersteuning aan multifunctionele organisaties op gang komt.’
Om oplossingen te vinden voor de gezamenlijke uitdagingen van MFCO’s, is Stichting & opgericht: een netwerk van ‘innovatieve, multifunctionele culturele organisaties die samen werken aan een toekomst waarin kunst, cultuur, taal, musea, erfgoed en maatschappelijke dienstverlening hand in hand gaan’, aldus de website van het netwerk. ‘Ook onze directeur-bestuurder, Nan van Schendel, is hierbij aangesloten’, aldus Helmich.

Vernieuwing van pand en programmering bij Huis73

Terwijl de verbouwing van Huis73 in Den Bosch in volle gang is, werken medewerkers tegelijkertijd hard aan de innovatie van de programmering. Marieke Hezemans en Elske Helmich zijn intensief betrokken bij beide processen.

Tekst: Femke van den Berg • Foto’s:
Huis 73 • Video: Dtv Nieuws

Open Huis
Parallel aan het innovatieprogramma loopt het project Open Huis, waarvan Helmich projectleider is. Met dit programma communiceert Huis73 wat er komt kijken bij zo’n enorm verbouwings- en innovatieproject. ‘De gedachte hierachter is dat we anderen, in Den Bosch en elders, graag deelgenoot willen maken van onze ervaringen’, vertelt Helmich. ‘We prediken altijd dat we een leven lang leren zo belangrijk vinden. Nu willen we laten zien dat we zelf ook blijven leren, dat zo’n proces van vernieuwen met vallen en opstaan gaat.’
Huis73 deelt de ervaringen op verschillende manieren. Zo interviewde Helmich tijdens het Bibliotheekcongres van 2024 bibliotheekprofessor David Lankes over wat het betekent om een multifunctionele culturele organisatie te zijn. Dit resulteerde in vier korte filmpjes. ‘Daarnaast hebben we voor onszelf enkele briljante beslisbomen door Katinka Polderman laten maken, om de dialoog en de humor erin te houden’, vertelt Helmich. ‘Ook zullen we een eindpublicatie publiceren en maken we drie minidocumentaires.’

Drie minidocumentaires
De eerste documentaire, die gereed was in december 2024, is geschoten onder leiding van de Bossche regisseur Ruut van der Beele en toont vooral de voorbereidingen voor de tijdelijke verhuizingen en de start van de verbouwing. ‘De tweede documentaire, die gemaakt zal worden door Deborah Faraone Mennella uit Amsterdam, zal wat meer “op de huid” gefilmd worden’, kondigt Helmich aan, ‘en duidelijk maken wat de verbouwing betekent voor medewerkers én Bosschenaren. In deze documentaire willen we in elk geval de terugkeer van de eerste cursisten naar het pand in de Hinthamerstraat laten zien, in oktober 2025.’ De derde documentaire zal gaan over de laatste fase van het project en de oplevering van de opgeknapte panden.
Helmich en Hezemans vertellen dat er veel positieve reacties zijn geweest op de eerste film: van Bosschenaren, collega’s, stakeholders en andere MFCO’s (in wording). ‘Zo hoorden we diverse malen terug dat mensen het zo goed vonden dat Nan van Schendel zich open opstelt’, zegt Helmich. ‘Dat doet ze trouwens niet alleen in de documentaire, maar tijdens dit hele proces. Dit innovatietraject is immers hartstikke spannend, want je weet vooraf niet precies wat het oplevert. Dat onze directeur-bestuurder ruimte en vertrouwen geeft, en collega’s vrijmaakt om echt te investeren op de inhoud, is bewonderenswaardig.’

Trots
Hoe kijken Hezemans en Helmich naar de resultaten van het project tot nu toe? Waar zijn ze trots op? ‘Dat het innovatieprogramma zo succesvol verloopt’, zegt Helmich. ‘Deze nieuwe manier van werken valt in de smaak bij collega’s. Ze vinden het een mooie uitdaging om echt het onderzoek in te duiken en hun bevindingen te vertalen naar onze praktijk. Ook vinden collega’s het heel leuk om domeinoverstijgend samen te werken; ze krijgen er veel energie van.’
‘Verder zijn we er trots op dat de verbouwing goed gaat!’, zegt Hezemans. ‘En dat het supermooi wordt allemaal.’

Andere ervaring
Als alles volgens plan verloopt, opent Huis73 in mei 2026 opnieuw zijn deuren. Wat is er dan veranderd ten opzichte van de oude situatie? ‘Na de heropening aan de Hinthamerstraat is er 1000 vierkante meter vloeroppervlakte méér beschikbaar voor het publiek. De ruimte is heringericht en we gaan van 90 naar 200 studieplekken’, zegt Helmich. ‘Verder worden de openingstijden verruimd en willen we dat in het gebouw, en door onze dienstverlening, mensen geïnspireerd raken en uitgedaagd worden. Dat ze met ons meedenken over de stad, haar toekomst en hoe we met elkaar om willen gaan.’
Ze gaat verder: ‘Het gebouw zelf wordt veel transparanter. Vroeger had je bij binnenkomst links de studiezaal – waar je eigenlijk niks van zag. En rechts een soort stiltezaal. Straks zit links het Maakatelier en vind je rechts een muziekzaal, waar onder meer gedanst kan worden. Beide zijn goed zichtbaar, dankzij grote nieuwe ramen. Ook bij de jeugdafdeling komt een raam, waardoor mensen van buiten naar binnen kunnen kijken. Dat alles zorgt voor een meer transparante ervaring.’
Ook zichtbaar gemaakte historische details zullen bijdragen aan de nieuwe beleving, vult Hezemans aan. ‘Denk aan de hoge plafonds. Die waren lange tijd verstopt onder systeemplafonds waarachter kabels waren weggewerkt. Na de verbouwing zijn ze weer in volle glorie te bewonderen.’

Bezoekers prikkelen
Na de verbouwing zijn ook de traditionele bibliotheekbalies verdwenen. Deze worden vervangen door informatiepunten, waar het publiek terecht kan met vragen over zowel bibliotheek als cultuur. Een interne werkgroep denkt na over de nieuwe kantoorruimten, waarin geen vaste bureaus meer zullen staan, vertelt Helmich: ‘Er komen flexplekken. Medewerkers met verschillende achtergronden en expertises zullen straks vaker naast elkaar zitten, wat uitnodigt tot intensievere samenwerking. De lijntjes zijn korter: zij kunnen makkelijker met elkaar meedenken en elkaars netwerk gebruiken. Hierdoor zullen er sneller nieuwe initiatieven ontstaan.’
De verwachting is verder dat de domein-overstijgende samenwerking leidt tot een completere programmering. ‘Denk bijvoorbeeld aan debat-avonden, aangekleed met exposities. Dat versterkte en completere aanbod zal bezoekers zeker aanspreken en prikkelen’, verwacht Helmich. ‘Mensen zullen in Huis73 straks nog meer gaan ervaren dat “bibliotheek” en “cultuur” één organisatie zijn’, voegt Hezemans toe. ‘Ook onze vernieuwde website, met single identity, draagt daar overigens aan bij. Voorheen moesten bezoekers apart inloggen bij de diverse onderdelen. Dat is inmiddels gelukkig verleden tijd.’

Innovatieprogramma bevordert integratie
Om dit soort situaties te voorkomen én bezoekers straks innovatieve en interdisciplinaire programmering te bieden, zet Huis73 nu een volgende stap in de integratie van bibliotheek en cultuur. ‘Dat doen we met een innovatietraject rondom vijf thema’s’, zegt Hezemans.
In het nieuwe pand krijgt elk van de vijf thema’s een eigen ruimte. Deze ruimtes hebben de volgende werktitels gekregen: Maakatelier, Young Adults Lounge, Bossche Amateurkunst, Geheugenkamer en Verhalenatelier (zie kader). Bij elk thema wordt programmering ontwikkeld door een multidisciplinair team. ‘Zo’n team bestaat uit gemiddeld zes medewerkers, die elk zo’n honderd uur hebben gekregen voor dit innovatietraject’, vertelt Hezemans.

Over de vijf thema’s/ruimtes
Het Maakatelier borduurt voort op het succesvolle Digitaal Atelier, dat al langer bestaat. ‘Hierin gaan deelnemers aan de slag met bijvoorbeeld het maken van websites of het construeren van voorwerpen met de 3D-printer. Digitaal en creatief burgerschap wordt hier bedacht, besproken en verkend’, vertelt Helmich. De Young Adults Lounge wordt een plek én een programma voor jongeren van 15-27 jaar. ‘Veel jongeren komen naar de bibliotheek om te studeren, maar ze maken minder gebruik van andere mogelijkheden van Huis73. Samen met hen onderzoeken we waaraan zij behoefte hebben en hoe dit vorm kan krijgen.’

De ruimte voor de Bossche Amateurkunst biedt straks een plek om met amateurs en verenigingen verder na te denken over de toekomst van amateurkunst.
De Geheugenkamer is er voor mensen met geheugenproblemen, dementie en hun naasten. ‘En in het Verhalenatelier reiken we deelnemers instrumenten aan, die ze kunnen gebruiken om hun eigen verhaal te vertellen. Te denken valt onder meer aan boeken, literatuur en schrijfworkshops. Gebouwdelen krijgen een eigen kleurenpalet en daar sluiten de verschillende ruimtes straks naadloos bij aan. ‘Dat geeft mensen meer gevoel bij de plek waar ze zijn én helpt ook bij het vinden van de weg in het opgefriste pand’, aldus Helmich.

Design thinking
De programmering krijgt gestalte met behulp van design thinking. ‘Dit is een domein-overstijgende manier van werken, die ons dichter bij de stad en haar bewoners brengt. Met deze ontwerpgerichte aanpak betrekken we inwoners actief bij het ontwikkelen van nieuwe programma’s’, aldus Hezemans. Helmich schetst vervolgens aan de hand van een concreet voorbeeld hoe design thinking in z’n werk gaat. ‘Eerst gaan de leden van een multidisciplinair team de straat op om in verschillende wijken data op te halen door middel van straatinterviews. Zo vraagt het team van het Maakatelier bijvoorbeeld waar Bosschenaren aan denken bij het woord “Maakatelier”, wat ze daar zouden willen maken, hoe ze dat zouden willen doen. Vervolgens analyseren zij de data. Dit geeft een beeld van wat heel vaak genoemd is. Op basis daarvan wordt een persona gecreëerd: een fictief personage, gebaseerd op echte data. Deze persona’s krijgen ook een echte naam, waardoor deze “mensen” helemaal gaan leven. Dan stellen de teamleden een probleemdefinitie vast: waar loopt deze persona tegenaan?

Een voorbeeld: “Daniël zoekt zingeving in een complexe wereld. We horen dat het hem niet lukt om in Den Bosch aansluiting te vinden bij gelijkgestemden op maatschappelijke thema’s.”
De probleemstelling wordt gecheckt bij de doelgroep en ook bij deskundigen met expertise, die wij zelf niet in huis hebben. Herkennen zij het probleem? Is dit inderdaad het geval, dan gaan de teamleden in de innovatiesessies ideeën bedenken: verschillende oplossingen voor het probleem van de persona. Dat doen ze met behulp van diverse creatieve brainstormtechnieken. “Hoe kunnen wij als Huis73 Daniël helpen?” Ook de externe deskundigen kunnen meedenken; we vroegen bijvoorbeeld al eens de Cultuurmakelaar van Den Bosch, een student creative design, een klimaatfilosoof, een activist. Daarna volgt een fase van prototyping, waarin de nieuwe ideeën worden uitgetest. Tot slot wordt de nieuwe programmering ingevoerd.’

Passen programma’s bij meerjarenvisie?
Het hele ontwerpproces duurt ongeveer negen maanden per thema. ‘Gedurende die periode zijn er zes sessies per team’, zegt Helmich. ‘Marieke en ik begeleiden deze sessies. De eerste bijeenkomst, in de ideeënfase, duurt zo’n vijf uur. De overige meetings duren meestal drie uur.’
Directeur-bestuurder Nan van Schendel en managers sluiten aan bij onder meer het vaststellen van probleemdefinities. ‘Vooral om te kijken of de geformuleerde probleemdefinities en programmavoorstellen passen bij de Meerjarenvisie van Huis73’, verheldert Helmich.
Verder heeft ieder groepje ook een thematrekker. ‘Deze thematrekkers voeden elkaar, in een eigen overleg’, aldus Helmich. ‘Ze wisselen kennis uit en leren van elkaars ervaringen.’

Ontmoeting en verbinding
Het samen werken aan de nieuwe programmering in multidisciplinaire teams bevordert zonder meer de integratie tussen ‘bibliotheek’ en ‘cultuur’, stellen Hezemans en Helmich. ‘Bovendien weten collega’s uit de multidisciplinaire teams elkaar door dit traject beter te vinden.’

Op andere manieren wordt eraan gewerkt dat dit ook voor andere medewerkers met verschillende expertises steeds meer het geval zal zijn. ‘Zo is er een interne werkgroep Ontmoeting & Verbinding in het leven geroepen’, zegt Helmich. ‘Deze heeft eerst, door middel van een enquête, in kaart gebracht welke activiteiten medewerkers van verschillende domeinen graag zouden doen om elkaar beter te leren kennen.’ Hezemans: ‘Vervolgens zijn er allemaal leuke dingen georganiseerd, zoals samen badmintonnen en inhoudelijke colleges – onder meer over Generatie Z.’
Voor de activiteiten bestaat veel belangstelling, constateren beiden. ‘Zo was er een oproepje op ons intranet: wie vindt het leuk om mee te zingen in een koor? Daar kwamen zo’n 50 reacties op!’, vertelt Helmich. ‘Samen vormden de collega’s een koor, dat meerstemmig zingt.’
Zelf zong Helmich ook mee. ‘Dat deed wel wat, merkte ik. Je hebt dan toch ander contact dan wanneer je iemand alleen maar even op de gang ziet lopen.’

Overbelast
De verhuizing heeft heel veel gevraagd van sommige collega’s, zien Hezemans en Helmich. ‘Vooral de mensen van Facilitair, Communicatie en ICT kregen veel extra taken op hun bordje en zijn zwaar belast’, zegt Helmich. ‘Zo hebben de ICT-medewerkers ons hele systeem opnieuw moeten opzetten, op de tijdelijke locatie. De mensen van Facilitair hebben van alles moeten regelen en inmeten op de nieuwe locaties. En Communicatie heeft naast de “gewone” communicatieactiviteiten extra werk aan het informeren van belanghebbenden en het publiek over de verbouwing.’

Onbedoelde concurrentie
Niet alleen de panden aan de Hinthamerstraat worden vertimmerd, maar ook de programmering. ‘Sinds de fusie in 2019 werd er bij Huis73 steeds vaker samengewerkt in programma’s’, zegt Hezemans. ‘Met een gebouw dat dat proces beter faciliteert, willen we daar nu een volgende stap in zetten.’ Helmich vult aan: ‘Er zijn overigens al goede voorbeelden van vergaande samenwerking. Zoals het jaarlijkse Shift Talks Festival, waarbij collega’s van alle afdelingen intergenerationeel programmeren rondom een maatschappelijk relevant thema. Maar het kwam ook voor dat de verschillende “bloedgroepen” van Huis73 elkaar onbedoeld beconcurreerden. Zo stonden er op een gegeven moment op de website twee aankondigingen van podcastworkshops: eentje, georganiseerd vanuit de bibliotheek. En eentje die door de collega’s van cultuur op poten gezet was. En de bibliotheekworkshop bleek ook nog veel goedkoper! Dat kon natuurlijk niet de bedoeling zijn.’

Huis73 Den Bosch (de hoofdvestiging van Huis73) ontstond als gevolg van een door de gemeente opgelegde fusie. In 2019 ging de bibliotheek samen met Bureau Babel (voor cultuureducatie) en met kunst- en cultuurcentrum De Muzerije. ‘Toevallig zaten de bieb en De Muzerije al in twee aan elkaar grenzende panden: de nummers 72 en 74 aan de Hinthamerstraat in Den Bosch. Bureau Babel trok erbij in’, vertelt Marieke Hezemans, projectmanager herhuisvesting en innovatie.
Bij de fusiepartners ontstond al snel de wens om intensiever met elkaar samen te werken en te groeien tot een echte multifunctionele culturele organisatie (MFCO). Maar dat was makkelijker gezegd dan gedaan. ‘Het hielp niet dat “bibliotheek” en “cultuur” in verschillende panden zaten’, zegt Hezemans. ‘Op een gegeven moment is weliswaar besloten een doorgang te maken tussen de gebouwen, maar we hadden nog steeds twee voordeuren en ook de kantoren waren gescheiden. Sommige collega’s zagen elkaar hierdoor maar zelden. Dat kwam de samenwerking natuurlijk niet ten goede.’

Renovatie of transformatie?
Huis73 wilde graag verbouwen. Ten eerste om een impuls te kunnen geven aan de samenwerking. Maar ook, omdat met name het bibliotheekpand er niet al te florissant bijstond. ‘We kampten al jaren met achterstallig achterhoud. Kozijnen waren door en door verrot. En als de medewerkers ’s avonds naar huis gingen, dekten ze eerst delen van de collectie af met plastic zeil, vanwege de lekkages’, zegt Elske Helmich, projectleider herhuisvesting en innovatie.

Hezemans en Helmich vertellen dat er in de gemeentepolitiek al decennialang gedubd werd over de vraag: wat gaan we doen met de bibliotheek: verbouwen of verhuizen? ‘In 2023 werd duidelijk dat we aan de Hinthamerstraat zouden blijven’, vertelt Hezemans. ‘Geen verhuizing dus, maar een renovatie en restauratie van beide historische panden, met als doel de interactie tussen de diverse functies van Huis73 te verbeteren.’
Ze vervolgt: ‘Voor de totale verbouwing stelt de gemeenteraad 32 miljoen euro beschikbaar. Ook is afgesproken dat we het pand op nummer 72 overdragen aan de gemeente; na de verbouwing huren we het terug.’

Projectteam
Een grootscheepse verbouwing vereist veel specialistische kennis, vanuit verschillende disciplines, vertelt Hezemans. ‘De gemeente, als opdrachtgever, heeft daarom een projectteam samengesteld, met daarin inhoudelijke adviseurs op het gebied van elektriciteit, warmte, akoestiek, isolatie, kosten, enzovoort. Namens Huis73 ben ik onderdeel van het team. Korteknie Stuhlmacher Architecten uit Rotterdam is de architect.’
Het projectteam organiseerde vele themasessies, waarin stap voor stap het hele gebouw werd doorgesproken. Aan Hezemans de taak om – als het de dienstverlening van Huis73 betrof – steeds de juiste mensen uit te nodigen voor een overleg. ‘Als het thema bijvoorbeeld “jeugdbibliotheek” was, dan zorgde ik ervoor dat de collega’s met als expertise “jeugd” aan tafel zaten.’

Start bouw
De volgende stap was: de zoektocht naar een aannemer. ‘Uiteindelijk is de keuze gevallen op Nico de Bont, een bedrijf dat gespecialiseerd is in historische panden’, aldus Hezemans. Op 19 augustus 2024 ging de bouw concreet van start. Daarmee veranderde ook Hezemans’ rol: ‘Ik toets of het afgesproken Programma van Eisen wordt gerealiseerd. En ik bespreek met de uitvoerders nog kleinere aandachtspunten. Bijvoorbeeld hoe details in de keuken eruit moeten komen te zien. Of hoe kasten gebouwd moeten worden, rekening houdend met datapunten.’

Collectie en activiteiten verplaatst
De verbouwing is inmiddels in volle gang. De bibliotheekzijde ging als eerste dicht; in mei 2025 volgde ook Hinthamerstraat 74. ‘De bibliotheek is nu tijdelijk gehuisvest op Hekellaan 2. De verhuizing van de collectie verliep heel smooth’, blikt Helmich terug. Minder makkelijk bleek het om het cursusaanbod elders onder te brengen. Zo was het lastig om voor de keramiekcursussen een tijdelijke locatie te vinden. ‘Waarom? Omdat je voor deze activiteit immers ovens nodig hebt’, legt Helmich uit. Ook voor het muzikale aanbod was niet een-twee-drie een andere locatie gevonden, vervolgt ze, vanwege mogelijke geluidsoverlast. ‘Uiteindelijk is het toch gelukt.’

Dit betekende wel dat alle kantoren van Huis73 weer opnieuw moesten verhuizen, wat vooraf niet op de planning stond.’ Helmich licht toe: ‘Naast het gebouw waar de kantoren tijdelijk gehuisvest waren, stond een ander – groter – pand te huur. Hierin konden we ook een aantal cursussen onderbrengen. De kantoren zijn toen meeverhuisd; dat bleek efficiënter en effectiever.’