(Tweede prijs) Claim your space | Openbare Bibliotheek Amsterdam

(Eerste prijs)  Iedereen mag meedoen, iedereen mag muziek maken | Fundament Losser

(Derde prijs) My First Smartphone | Bibliotheek Eemland

Deelnemers innovatieprijs

• E-Zone (ervaren, educatie, expertise) | Biblionet Groingen.
• Boek te leen! (DIA-project) | Facet Emmen.
• Trots op je Buurt! | Facet Emmen .
• Flevoland VR Bibliotheek: Leren door te beleven | De nieuwe Bibliotheek Almere.
• De Bieb Vertelpaal | Biblionet Groingen.
• NT2 gezinnen worden wegwijs met een Tellmie  | De nieuwe Bibliotheek Almere.
• Couperus de Podcast | Bibliotheek Den Haag
• Klusclub voor NT1-ers en NT2-ers | Rozet
• De BookaBooka kast | BrainBro's

Het bereiken van de jongere doelgroep krijgt tijdens deze dag speciale aandacht. Marjolein de Jong van Young Inspiration richt de aandacht op deze toekomstige gebruikers van de bibliotheek. Hoe zien zij de bibliotheek? En hoe kunnen bibliotheken hen betrekken bij hun toekomstplannen? Daarvoor is actieve participatie van groot belang: alleen zo krijgen zij zelf de kans programma’s te ontwikkelen die hun aanspreken.

Ook is er aandacht voor communitygedreven werken, in de vorm van een workshop van communitybuilder Birgit Oelkers. Zij hanteert de methode van ABCD (Asset Based Community Development), die tot nu toe wereldwijd gemeenschappen heeft versterkt. Deze aanpak werd eind jaren tachtig ontwikkeld door John McKnight en is nog steeds actueel. Het vertrekpunt is alles wat al in een gemeenschap aanwezig is aan gaven, vaardigheden en passies, naast culturele, historische, economische en fysieke bronnen en middelen. Community building verbindt deze bronnen en middelen op zo’n manier dat mensen in een gemeenschap alles wat er aanwezig is zelf gaan ervaren en benutten.

Voor managers en directeuren is er tijdens de Landelijke Innovatiedag ook genoeg te halen. Innovatiecoach Ivo Steenbergen geeft een workshop over toekomstgericht leiderschap. In zijn sessie laat hij zien hoe je je strategie bepaalt en hoe je het innovatieproces effectief managet.

Innovator Milou van Elburg geeft daarnaast een workshop professioneel vernieuwen. Haar sleuteltip: blijf dicht bij de vraag van de klant. Alleen zo creëer je producten en diensten waarop klanten echt zitten te wachten. In haar workshop toont Van Elburg verschillende methodes waarmee je de behoeften van de klanten leert ontdekken en hun waarde leert te beoordelen.

Niet alleen de klant is een dankbare bron voor nieuwe ideeën: ook de natuur kan inspiratie bieden. In haar workshop ‘Leren van Buiten’ staat Anouk van Bussel van Ynnovate stil bij het concept biomimicry, waarbij je kijkt naar de uitvindingen van Moeder Natuur. Een mooi voorbeeld is het haakjesmechanisme van klittenband dat gebaseerd is op de weerhaakjes van bepaalde typen bladeren. Deelnemers aan deze workshop worden uitgenodigd na te denken over hoe de bibliotheken de meest toegankelijke gebouwen van Nederland kunnen worden gebruikmakend van biomimicry. Het levert tal van creatieve ideeën op.

Innovatieprijs
Tijdens de dag kunnen aanwezigen ook in gesprek met andere partijen, zoals Stichting Alzheimer NL, de Nationale Politie en Oefenen.nl. Centraal staat de vraag hoe de bibliotheek en deze organisaties elkaar kunnen versterken.

Verder zijn in de centrale hal de tien projecten te bewonderen die zijn genomineerd voor de Innovatieprijs, waarop gedurende de dag kan worden gestemd. Bibliotheken, POI’s en organisaties van buiten delen hun innovatieproject middels posterpresentaties, korte gesprekken en demo’s met het langslopende publiek. De winnaars worden tijdens de slotceremonie bekendgemaakt. Zij nemen verschillende prijzen mee naar huis, waaronder een boekenpakket en een begeleidingssessie door innovatiecoach Ivo Steenbergen.

De derde prijs is voor het My First Smartphone Bordspel van de Bibliotheek Eemland, waarmee kinderen en hun ouders op een speelse manier met elkaar in gesprek kunnen over de do’s en don’ts rondom smartphonegebruik. Op de tweede plaats eindigt de Openbare Bibliotheek van Amsterdam (OBA) met het project Claim Your Space, dat jongeren een platform biedt om zich te ontwikkelen. De winnaar blijkt Fundament Losser, dat muziekinstrumenten uitleent via het bestaande bibliotheeksysteem. Het initiatief kan rekenen op de bewondering van bibliotheekprofessor David Lankes, die aangeeft dat de Library of Things in de Verenigde Staten al verder gevorderd is: daar worden voorwerpen die duur zijn of niet vaak worden gebruikt veel vaker door bibliotheken aangekocht en uitgeleend.

Tekenaar Elco van Denkschets sluit de dag af met een visuele presentatie van de hoogtepunten van de bijeenkomst. Terugkerend element is het gebruik van kunstmatige intelligentie: hoe kunnen we binnen de bibliotheeksector de mogelijkheden van deze technologie benutten en tegelijkertijd oog hebben voor de risico’s? Ook de mogelijkheden om te leren van andere sectoren zijn veelvuldig genoemd. Maar boven alles blijkt na alle talks en presentaties tijdens deze bijeenkomst een tevreden klant de belangrijkste take away: die zou binnen alle innovaties centraal moeten staan.

Ook een belangrijk uitgangspunt: de ervaring dat losse fietslampjes snel stukgaan. Daarom integreerden ze het voor- en achterlicht in het frame, met het kenmerkende strakke ontwerp als resultaat. Het viel blijkbaar goed in de smaak bij de doelgroep: Randstedelijke jongeren met de financiële middelen binnen handbereik om veel geld neer te tellen voor een fiets.

Die klanten zijn voor VANMOOF altijd belangrijk geweest, legt Rijcken uit: die moeten tenslotte het product verkopen. Ook na de aankoop moet je je klanten zo tevreden houden dat ze ambassadeurs worden, is haar idee. Dat lukte blijkbaar goed: de eerste New Yorker die in het bezit was van een VANMOOF krijgt nog steeds jaarlijks een kerstkaart. Die nauwe banden onderhield het inmiddels failliete fietsenmerk vooral door persoonlijk contact via sociale media, waar klanten regelmatig werden getrakteerd op filmpjes van achter de schermen van het bedrijf en vragen voorgeschoteld kregen over hoe zij de perfecte VANMOOF voor zich zagen. Gebruik zulke media dus niet alleen om te zenden, wil Rijcken duidelijk maken, maar ook om informatie op te halen over wat je klant precies wil.

Leren van basketbal
Een andere belangrijke spreker van de dag is de Amerikaanse bibliotheekprofessor David Lankes. Waar hij normaal gesproken vaak uitgebreid ingaat op zijn stokpaardje, de community library, is zijn talk vandaag toegespitst op het thema van de dag: innovatie. Nederland mag zich op dat gebied gelukkig prijzen, beweert hij: hij ziet ons land als een van de meest vooruitstrevende bibliotheeklanden ter wereld.

In zijn keynote stelt hij het publiek gerust: innovaties komen lang niet altijd tot stand door een draai van 180 graden. Om dat te bewijzen, haalt hij het voorbeeld aan van basketbalgoeroe Danny Biasone. Lange tijd was basketbal een behoorlijk saai spel om te spelen én om naar te kijken: men bleef zo lang mogelijk met de bal dribbelen, net zo lang tot het moment aanbrak om een punt te maken, vergelijkbaar met hoe voetbal in zijn werk gaat. Het scorebord liet dan ook vaak een soortgelijke uitslag zien, zoals 5-3. Biasone realiseerde zich dat er slechts een kleine verandering nodig was om het spel levendiger en minder defensief te maken: hij besloot de regel in te stellen dat je de bal maximaal 24 seconden mag vasthouden voordat je moet proberen om te scoren. Het resultaat: een veel sneller en dynamischer spel, waar rond een levendige Amerikaanse cultuur ontstond.

Lankes wil maar duidelijk maken: om innovatief te zijn, hoef je niet altijd inventief te zijn. Ook met een kleine aanpassing kun je al een groot verschil maken, en dat geldt ook voor de bibliothecaris. Een van de innovaties die op die moment onze aandacht vragen, is natuurlijk kunstmatige intelligentie. Op dit moment richten we ons vooral op de vormen van AI die zichtbaar zijn voor het blote oog, zoals automatisch gegenereerde teksten en beelden door bots als ChatGPT, Midjourney en DALL-E.

Daarmee verliezen we onze aandacht voor andere belangrijke invloeden van AI, waarschuwt Lankes, vormen die enorme invloed hebben op ons gedrag: de automatisch gegenereerde playlists die Spotify ons voorschotelt en de antwoorden die Google geeft wanneer we een vraag stellen. Waar ooit de bibliotheek de plek was die bepaalde wat het juiste antwoord was, lijkt kunstmatige intelligentie die taak te hebben overgenomen. Dat komt de verspreiding van juiste informatie niet ten goede: AI heeft er geen enkel probleem mee je onjuiste feiten voor te schotelen, met potentieel catastrofale gevolgen, zoals het onjuist gebruik van medicijnen of het vertonen van ongezond gedrag.

Het is, kortom, belangrijk dat de bibliotheek een belangrijke rol blijft spelen in mensenlevens. Een van de grootste medische problemen ter wereld is eenzaamheid, beweert Lankes: wie zich vaak alleen voelt, overlijdt significant jonger. Dat geldt ook voor mensen met een lage opleiding. Laat dat nu net zijn wat de bibliotheek te bieden heeft: kennis en ontmoeting. ‘The library saves lives’, besluit de bibliotheekprofessor zijn talk.

Inspirerende ervaring
Ook de rest van de dag zijn er tal van interessante verhalen te horen. Zo gaat Charlotte Grün, medeoprichter van Studio-OOK en een ervaren ontwerper binnen het bibliotheekveld, in op haar perspectief op bibliotheken als iemand die niet graag leest. Als kind had zij al last van dyslexie en verloor ze het plezier in lezen. Nog steeds zijn de boeken niet haar favoriete onderdeel van de bibliotheek, maar staat ze bibliotheekorganisaties wel graag bij in innovatievraagstukken, bijvoorbeeld rondom het Informatiepunt Digitale Overheid. Ze zet zich graag in om gebruikers een inspirerende ervaring te bieden waarvan ze zelf het middelpunt zijn.

Verder kunnen aanwezigen op de Landelijke Innovatiedag meedoen met de AI Bullshit Bingo, waarbij ze kunnen testen of hun kennis van kunstmatige intelligentie nog wel op orde is. Zal artificiële intelligentie uiteindelijk inderdaad onze baan overnemen? Welk ambacht moet je kiezen om dat te voorkomen? Een baan waarbij je een flinke dosis creativiteit nodig hebt, blijkt het antwoord: hoewel AI uitstekend is in patronen herkennen, zou zij geen gevoel hebben voor schoonheid en expressie. Toch zien we sinds kort AI-systemen opduiken die, op basis van een paar woorden, oneindig veel nieuwe kunstwerken kunnen creëren in elke mogelijke stijl en stroming. Deelnemers ontdekken waar de grens ligt tussen menselijke en machinale creativiteit.

Bij veel innovaties die ooit heel bijzonder waren, staan we vandaag de dag nauwelijks meer stil. Neem tandpasta: eeuwenlang waren mensen voor het schoonhouden van hun tanden aangewezen op kruiden, poeders en zoutmengsels – totdat dokter Washington Wentworth Sheffield in 1850 een pasta creëerde die aan een borstel en aan je tanden bleef plakken.

Die uitvinding krijgt bijzondere aandacht op de opening van de Landelijke Innovatiedag in de Prodentfabriek in Amersfoort, waar lange tijd een belangrijk deel van Nederlands tandpasta-afname werd geproduceerd. Vandaag is het het toneel van een serie talks, workshops en netwerksessies, onder de noemer ‘leren van buiten’. Het achterliggende idee: onze ideeën voor nieuwe uitvindingen proberen we vaak uit de sector te halen, maar soms is het misschien ook goed om over de grenzen van de bibliotheekbranche heen te kijken.

Dat dat concept in goede aarde viel, blijkt wel uit het aantal aanmeldingen: de Innovatiedag was al snel uitverkocht. Annerie Brenninkmeijer, directeur-bestuurder van De Nieuwe Bibliotheek in Almere en lid van het kernteam innovatie van SPN, noemt het in haar introductie een goed teken voor de sector. Deze dag rondom kennisdeling is overigens niet het enige wat dit team organiseert: zij zijn ook verantwoordelijk voor het samenbrengen van belangrijke innovaties via het platform Innovatiebieb begeleidt het kernteam Innovatie kansrijke projecten, genaamd Fieldlabs, die met behulp van coaching, het netwerk en financiële middelen verder worden ontwikkeld. Ze hoopt dat deze dag de aanjager is om nieuwe ideeën te ontwikkelen en deze zichtbaar te maken via Innovatiebieb.

Verslaafd aan je eigen gelijk
Daarna krijgt Eppo van Nispen, directeur van Beeld & Geluid, het woord. Hij helpt het publiek meteen uit de droom: de kans is klein dat ze vandaag naar huis zullen gaan met het gevoel ontzettend veel nieuws te hebben gehoord. ‘We zijn, om met de woorden van filosoof Lammert Kamphuis te spreken, verslaafd aan ons eigen gelijk: we zoeken continu naar bevestiging van wat we al dachten. Daarom is het zo lastig om op dagen als deze verrast te worden.’

Je kunt Van Nispen gerust een innovatiegoeroe noemen: in zijn carrière bracht hij meerdere verrassende televisieprogramma’s op de buis, waarna hij de overstap maakte naar het directeurschap van DOK Delft. Daar besloot hij flink wat regels aan zijn laars te lappen: in de Delftse bibliotheek mag gewoon gegeten, gedronken, gegild en gespeeld worden, bepaalde hij. Ook de beveiligers stuurde hij naar huis, gelovend dat er toch nauwelijks boeken zouden worden gestolen. Het leverde hem het imago van eigenwijze bibliotheekinnovator op.

Ook binnen Beeld & Geluid probeert Van Nispen vernieuwingen door te voeren. Zo groeide het aantal werknemers, die zich met een indrukwekkende verscheidenheid aan taken bezighouden, onder zijn bezielende leiding in enkele jaren spectaculair: van het zijn van een museum voor een breed publiek en het vervullen van een wettelijke archieftaak tot het programmeren voor professionals en het bevorderen van hoogwaardig onderzoek en innovatie, onder meer met behulp van kunstmatige intelligentie.

Lokale bibliotheekprofessionals zouden iets van die innovaties kunnen voelen: zo is kortgeleden Muziekweb door Beeld & Geluid overgenomen en is de Hilversumse organisatie vastberaden het My First Smartphone Festival in meerdere bibliotheken in Nederland uit te rollen. (Zie ook het artikel elders in het blad, red.)
Ook bij deze stappen hanteert Van Nispen een aantal vuistregels: voeg altijd een verrassend element toe aan je ideeën, vertrouw op je gevoel, verzet je tegen het systeem waarbinnen je opereert en zet plezier voorop.

Klant als ambassadeur
Dat plezier blijkt ook uit de talk van Jasmijn Rijcken, die te boek staat als firestart-koningin. Zij zette eerder talloze merken op de kaart, met fietsmerk VANMOOF misschien wel als meest bekende. In haar talk doet ze uit de doeken hoe die reis verliep. Het blijkt een traject van lange adem te zijn geweest dat zich kenmerkt door een chronisch tekort aan mensen en middelen, dat tot enkele maanden geleden als een succesverhaal kon worden bestempeld, totdat het aantal benodigde reparaties aan de elektrische fietsen de pan uit rees.

Rijcken vertelt hoe zij samen met de twee medeoprichters koos voor verrassende strategieën om hun product op de markt te zetten. Allereerst waren ze ervan overtuigd dat ze niet in de fietsbranche moesten duiken: daar hadden ze te veel concurrentie van decenniaoude, oerdegelijke merken als Gazelle en Batavus. Beter konden ze hun product neerzetten als een designitem, dat niet te koop was bij de lokale fietsenhandel, maar alleen via ontwerpwinkels en de VANMOOF-website. Dat paste ook beter bij de Amerikaanse markt, waar je verplaatsen per fiets wordt gezien als iets voor de armen.

Afgelopen mei vond in de Prodentfabriek in Amersfoort de Landelijke Innovatiedag Bibliotheken 2024 plaats. Op het programma stonden onder meer talks van bibliotheekgoeroe David Lankes en Beeld & Geluid-directeur Eppo van Nispen, en de uitreiking van de Bibliotheek Innovatieprijs. De centrale vraag van dit jaar: wat kan de bibliotheeksector leren van andere branches, zoals het onderwijs, de overheid en het bedrijfsleven?

Leren van buiten de sector tijdens Landelijke Innovatiedag Bibliotheken