Tweede adem
Op het niveau van de concrete plannen moeten er volgens Sylvie Dhaene wel aanpassingen komen. ‘Ik denk wel dat we een update moeten doen van de meer dan 50 acties, die in het plan stonden. Drie jaar later zijn een aantal van die acties al gebeurd. Of we moeten ze actualiseren.’

Sommige onderdelen van het Leesoffensief zijn inmiddels al wel gerealiseerd. Zoals de voortzetting van Boekstart, dat net als in Nederland ook in Vlaanderen veel jonge kinderen bereikt. En de Vlaanderen Leest Dag, die dit jaar voor de derde keer wordt georganiseerd op de Wereldboekendag (op 23 april). Maar er moeten ook nieuwe elementen aan het Leesoffensief worden toegevoegd, blijkt uit het verhaal van Sylvie Dhaene: ‘In de tussentijd heeft artificiële intelligentie doorgang gevonden. ChatGPT is van 2022 en het Leesoffensief is nog van daarvoor. En er moeten een aantal accenten bij. Ik denk dat we in een tweede adem ook andere beleidsdomeinen aan boord moeten halen. Welzijn in een veel bredere vorm dan enkel Boekstart en de voorschoolse doelgroep. Bijvoorbeeld ook ouderenzorg. Het jonge kind had nu heel veel plek in het Leesoffensief. Kijk eens wat lezen kan betekenen in woonzorgcentra en wat het kan doen tegen eenzaamheid en isolatie’.

Oorlogsdreiging
‘En ook Armoedebestrijding en geletterdheid moeten we meer samenbrengen. We weten dat de laaggeletterdheidcijfers redelijk dramatisch zijn. Het departement Inburgering ook, maar evengoed Economie, Werk en Innovatie. We werken bijvoorbeeld samen met Kringwinkels [krinloopwinkels, red.], die hun medewerkers meer willen laten lezen, omdat daar vaak mensen terechtkomen die het Nederlands nog moeten leren. Ook voor hen kan het Leesoffensief een rol spelen.’

In plaats van een plan van iedereen (onderwijs, bibliotheken, ouders en grootouders) om kinderen en jongeren meer en beter te laten lezen, heeft Sylvie Dhaene meerdere doelgroepen voor ogen en ook meerdere ministeries. Het klinkt bijna als een plan van iedereen, voor iedereen. Sylvie Dhaene: ‘Als we het hebben over een tweede adem voor het Leesoffensief, moet het beleidsdomeinoverschrijdend zijn. Leesbevordering is een thema, dat door alle beleidsdomeinen heen loopt. Het mag niet enkel vanuit Cultuur zijn, maar het moet gedragen worden door alle departementen. En als we met een plan de komende tien jaar bakens willen verzetten, dan moeten er ook financiële middelen komen.’
De vraag is hoe zeker het is dat het geld er deze keer echt komt. Ook nu er op de achtergrond een oorlogsdreiging meespeelt, waar veel geld naartoe zal gaan.

Lezen is cruciaal
Sylvie Dhaene: ‘Het zijn heel uitdagende tijden voor heel veel beleidsdomeinen en de wereld lijkt wel bijna in een constante aardbeving, elke ochtend als we wakker worden… Des te belangrijker is lezen natuurlijk. We spreken hier nog niet eens over fake news en de bedreiging voor de democratie. Als mensen onvoldoende geletterd zijn en niet kritisch genoeg kunnen denken, is er nog reden te meer om hard in te zetten op een lezende bevolking.’

Leren lezen blijft de basis waarin geïnvesteerd moet worden, aan Sylvie Dhaene hebben ze in Vlaanderen een goede voorvechtster van dat besef. ‘Soms gaat er veel geld naar het dichten van de digitale kloof,’ zegt ze. ‘Maar als mensen niet taalvaardig zijn, zullen ze ook niet digitaal vaardig zijn. En sommigen denken misschien dat artificiële intelligentie alles wel op zal lossen. Maar je moet wel de juiste vragen kunnen stellen, als je goede antwoorden wil krijgen. Dus ook daar is lezen weer cruciaal. Wij gaan er alles aan doen om het Leesoffensief op de agenda te houden en om het belang ervan te onderstrepen.’

Leesbevordering in Vlaanderen

Het bleef lang stil na de invoering van het Vlaamse Leesoffensief (2021). Maar nu lijken de sterren beter te staan. Het Leesoffensief wordt expliciet genoemd in het Vlaamse regeerakkoord. Sylvie Dhaene (directeur van Iedereen Leest) is optimistisch over de toekomst.

In 2021 werd het Vlaamse Leesoffensief groots aangekondigd, want net als in Nederland is het ook in Vlaanderen hard nodig om kinderen en jongeren (maar ook volwassenen) meer te laten lezen. Uit het PIRLS-onderzoek van 2021 (Progress in International Reading Literacy Study) bleek dat de leesvaardigheid van kinderen in het vierde leerjaar (groep 6) in Vlaanderen opnieuw was gedaald. De Nederlandse leesvaardigheidsscore (527) dook in 2021 voor het eerst onder de gemiddelde score van 21 westerse landen (op de 18^eplek). De leesvaardigheidsscore in Vlaanderen lag met 511 nog wat verder onder dat gemiddelde (op een gedeelde 29^steplek met Cyprus). Er deden in totaal 57 landen aan het onderzoek mee.

Speerpunt
In het Leesoffensief werd eind 2021 een uitgebreid programma en een concrete aanpak beschreven, met ruim 50 actiepunten. Helaas werden de plannen niet vergezeld van de nodige financiële middelen, waardoor het de afgelopen jaren akelig stil bleef. Er werden wel enkele actiepunten verwezenlijkt, zoals onder meer de uitbreiding van het Vlaamse Boekstart, de ontwikkeling van de Iedereen Leest Academie, de Vlaanderen Leest Dag, een methode voor interactief voorlezen; en auteursresidenties in het voortgezet onderwijs (‘secundair onderwijs’ in Vlaanderen). Maar verder bleef het stil. Daar komt nu verandering in. Het Leesoffensief en de rol van bibliotheken als spil in het web van leesbevordering, worden namelijk expliciet genoemd in het nieuwe regeerakkoord van Vlaanderen: ‘Van leesbevordering maken we een speerpunt. De gecoördineerde en onderbouwde actieplannen uit “Een Leesoffensief voor Vlaanderen” kunnen het verschil maken. Om tot een duurzaam en effectief beleid te komen, zorgen we beleidsdomeinoverschrijdend voor een adequate financiering binnen een passende beheerstructuur. Bibliotheken nemen een belangrijke centrale en maatschappelijke rol in.’

Volkshuizen
Sylvie Dhaene, directeur van Iedereen Leest (vergelijkbaar met Stichting Lezen in Nederland), is optimistisch en hoopvol dat er deze keer meer beweging komt in de uitvoering van het Leesoffensief. ‘De nieuwe minister heeft een groot hart voor bibliotheken.’ aldus Sylvie Dhaene, ‘Zij ziet ook welke rol de bibliotheek kan spelen. Zij was laatst op de radio en ze zei daar ook weer: “De bibliotheken zijn eigenlijk de volkshuizen van weleer, hier kan iedereen terecht.”

De nieuwe minister, Caroline Gennez, is Vlaams minister van Welzijn en Armoedebestrijding, Cultuur en Gelijke Kansen. ‘Dat is natuurlijk een hele goede combinatie om rond geletterdheid en leesbevordering te werken, als hefboomfunctie om mensen kansen te geven,’ aldus Sylvie Dhaene.

Helaas ligt de financiering ook nu nog niet vast. Sylvie Dhaene verwacht in de loop van september meer concrete berichten, wanneer de Vlaamse regering de begroting voor de komende beleidsperiode heeft vastgelegd.

Zichtbaarder
In het Leesoffensief wordt gevraagd om een gezamenlijke inspanning van iedereen om kinderen en jongeren aan het lezen te krijgen. Niet alleen bibliotheken en scholen, ook de kinderopvang, ouders en grootouders worden opgeroepen om plezier in lezen uit te dragen. Het doel van het Leesoffensief is om op lange termijn tot een gedragsverandering te komen, zodat de algemene houding tegenover lezen verandert en dat volwassenen en kinderen er trots op zijn dat ze lezen. Dit jaar is de slogan van Vlaanderen Leest Dag: Kom je buiten lezen? – met als achterliggende gedachte om lezen zichtbaarder te maken.

De oorspronkelijke plannen van het Leesoffensief, zoals die in 2021 zijn beschreven, kunnen niet een-op-een tot in detail worden overgenomen, maar volgens Sylvie Dhaene staan de visienota en het kader rond het Leesoffensief als een huis. ‘Alles wat daarin staat, daar hoeft niets aan veranderd te worden.’