Net als in Nederland worden er op Bonaire tal van activiteiten georganiseerd in de bibliotheek.

De bouwwerkzaamheden zijn in volle gang.

Hierboven: Bibliotheekmedewerkers en kwartiermaker Ilse Verburgh kozen tijdens includi's design workshop de look & feel van het interieur.

Links: Maatwerk op de werkplaats: het modulaire interieur werd in Nederland gemaakt, zoals ook deze plinten van boekenkasten.

Hierboven: Jennifer Pocornie-Martis is afdelingshoofd van de Bibliotheek Bonaire. 'Een belangrijk verschil met veel bibliotheken in Nederland is dat wij nog steeds een overheidsinstantie zijn.’

Links: De tijdelijke locatie, een casco pand, vroeg om een creatieve aanpak.

Ilse Verburgh is kwartiermaker van het traject om Bonaire aan een nieuwe bibliotheek te helpen. ‘Het is mooi om te zien hoe men elkaar – net als in Zuid-Limburg – opvangt.’

Artist impressions van de Bibliotheek Bonaire.

Zelfstandige organisatie
Intussen gaan achter de schermen de verzelfstandigingsprocessen volop door. ‘We hebben de afgelopen tijd verkend welk type organisatie voor de bibliotheek van Bonaire het meest passend zou zijn,’ vertelt Verburgh. ‘Nu is het aan de politiek om te vertellen of onze wensen gerealiseerd kunnen worden.’

Zo’n zelfstandige organisatievorm is belangrijk, want die zet de deur open naar meer mogelijke vormen van financiering. ‘Bibliotheken op de eilanden krijgen niet hetzelfde geld als gemeenten in Nederland, terwijl de eisen hetzelfde zijn,’ legt Verburgh uit. ‘Dat maakt het des te belangrijker dat die geldstromen ergens anders vandaan komen. Indien nodig moeten lokale samenwerkingen worden opgezet.’

Natuurlijk zijn er ook nadelen. Een zelfstandige bibliotheek kost relatief meer geld. Zo is er een flinke formatie nodig om alle expertise in huis te kunnen halen. Tegelijkertijd is het aantal vrijwilligers op wie een beroep kan worden gedaan gering, omdat eilandbewoners al hun beschikbare tijd moeten besteden aan hun betaalde baan. Ook zoiets vanzelfsprekends als het vinden van geschikte leden voor de Raad van Toezicht is op een eiland met 25 duizend inwoners niet makkelijk.

Tijd en geld
De wens is op 1 januari 2026 een zelfstandige organisatie te zijn. Daarvoor moet voor de zomer van 2025 een besluit worden genomen. Tijd en geld: het zijn de terugkerende beperkingen in dit proces. Van 3D-printers tot schrijvers: alles wat naar het eiland moet komen, is duurder én doet er langer over. Materialen zijn per schip vaak weken onderweg en een auteursbezoek kost met gemak vijfduizend euro.

Gelukkig is er steeds meer aandacht voor de eilanden als onderdeel van het Koninkrijk, ziet Verburgh. Ook onderling werken de eilanden nauwer samen. ‘Het is altijd een vergeten groep in het netwerk geweest. Gelukkig komt daar nu verandering in. De nieuwe bibliotheek op Bonaire kan alleen maar tot stand komen dankzij een goede relatie met het ministerie van OCW, de KB, Stichting Lezen en de POI’s Rijnbrink en Biblionet Groningen die ons ondersteunen. Daardoor kunnen we programma’s als BoekStart en de Bibliotheek op school hier, in aangepaste vorm, ook een plek geven.’

Buitenboordmotor
Om goed te kunnen samenwerken, brengt Verburgh een belangrijk deel van haar tijd door op het eiland. ‘Je moet er regelmatig langere tijd fysiek zijn. Daarom ben ik er vaak twee maanden, voordat ik weer twee maanden naar Nederland ga. Ik wil niet worden gezien als die persoon uit het Europese deel van het Koninkrijk die even komt vertellen hoe het moet. Ik wil goed kijken wat het eiland nodig heeft en wat ik kan toevoegen. De kracht van het eiland moet centraal staan. Ik ben een buitenboordmotor: na mijn vertrek moet men hier zelfstandig verder kunnen. Ik heb er alle vertrouwen in dat dat gaat lukken.’

De bibliotheek op Bonaire heeft een voorbeeldfunctie, benadrukt Pocornie-Martis. ‘Wij zijn de enige vestiging op het eiland. We kunnen van niemand de kunst afkijken. Andersom geldt: als wij deze vestiging goed neerzetten, begrijpen een stuk meer mensen wat het belang is van de bibliotheek.’

Basisvaardigheden
Ook de programmering van de toekomstige vestiging gaat daar ongetwijfeld bij helpen. ‘Op het eiland zijn weinig andere voorzieningen met een eigen locatie, zoals de bibliotheek dat straks wel heeft,’ legt Verburgh uit. ‘Ook op dit vlak vervult de bieb dus een belangrijke rol: die van plek voor ontmoetingen, ook voor activiteiten van andere partijen.’

Waar in het oude gebouw nauwelijks ruimte was voor programmering, wordt dat in het nieuwe pand wel anders. Daarom zijn de afgelopen jaren al de eerste stappen gezet in het opzetten van cursussen basisvaardigheden, zoals Klik&Tik. ‘Voor veel inwoners van het eiland zijn digitale zaken een uitdaging of zelfs een bron van angst,’ benadrukt Pocornie-Martis. ‘De overheid is in rap tempo aan het digitaliseren, en niet iedereen kan daarin meekomen. Het belang van dit aanbod zien we ook terug in de enthousiaste reacties van de deelnemers: samen met hen hebben we zelfs een cursus voor gevorderden ontwikkeld.’

Ook financiële basisvaardigheden krijgen een plaats in het programma, passend bij de vele vragen die daarover onder de bevolking leven. Een ander speerpunt is kunst en cultuur. Ook die tak wordt al volop ontwikkeld, onder andere met schrijfworkshops en festivaldagen rondom spoken word, waarbij wordt samengewerkt met culturele organisaties op het eiland. Ook buitenlandse artiesten schuiven zo nu en dan aan. Zo was onlangs dichter Gershwin Bonevacia te gast. ‘Zulke evenementen zorgen voor kansengelijkheid,’ ziet Pocornie-Martins. ‘Iedereen krijgt een podium om zich te kunnen uiten. Dat is precies waar de bibliotheek toe dient.’

Maatschappelijke thema’s
In de programmering wordt altijd de verbinding gelegd met maatschappelijke thema’s. Zo komen thema’s als het koloniale verleden, kansengelijkheid en meertaligheid aan bod. ‘Onlangs stonden we bijvoorbeeld uitgebreid stil bij kweekjes: kinderen die niet door hun biologische ouders zijn opgevoed, maar door familie of vrienden. Ook vaderschap is een belangrijk onderwerp: we zien dat op onze voorleesfeesten steeds vaker beide ouders langskomen, en stimuleren vaders om voorleesvrijwilliger te worden.’

De bibliotheek speelt duidelijk in op de behoeften van bewoners van Bonaire – een ontwikkeling die ook in Europees Nederland gaande is. ‘Het voordeel is dat we nu kunnen werken aan een structureel aanbod binnen alle functies van de bibliotheek,’ aldus Verburgh. ‘Wel kijken we natuurlijk goed naar wat er in Europees Nederland al is ontwikkeld, bijvoorbeeld als het gaat om de Informatiepunten Digitale Overheid (IDO’s, red.). Toch merken we vaak dat dat aanbod hier net niet helemaal past. Neem bijvoorbeeld de taal: in het Nederlands bereik je hier niet de hele bevolking. Ook zijn de geschoten plaatjes voor promotiecampagnes vaak te wit om hier te kunnen gebruiken.’

In volle gang
Die doelstelling komt steeds meer binnen handbereik: de gesprekken over een nieuwe structurele locatie voor de bibliotheek zijn in volle gang. ‘Er leeft hier de wens om de culturele infrastructuur op Bonaire te versterken en de bibliotheek samen met andere maatschappelijke partijen in een nieuw pand onder te brengen,’ aldus Pocornie-Martis. ‘Een geschikte tijdelijke locatie vinden lukte lange tijd echter maar moeizaam – totdat bij ons een net opgeleverd pand in beeld kwam, casco opgeleverd weliswaar en met te weinig vierkante meters, maar nog wel vrij.’

Al snel startte onderzoek naar de vraag of dit voor de komende vijf tot zeven jaar een tijdelijk onderkomen voor de bibliotheek zou kunnen zijn, in afwachting van de oplevering van een nieuw pand. ‘Dit is een unieke kans,’ vertelt Verburgh. ‘Bouwprocessen duren hier op het eiland een stuk langer, omdat alles geïmporteerd moet worden. Gelukkig kregen we alles snel rond en hebben we includi (onder leiding van architect Aat Vos) en Stonepark bereid gevonden om het interieur te verzorgen. Samen met een lokaal bouwteam onder regie van architectenbureau Streefkerk bouwen we dit casco pand in een halfjaar tijd om naar een prachtige tijdelijke bibliotheek, zodat we in het begin van het nieuwe jaar open kunnen.’

De eerste impressies ogen alvast veelbelovend. In de inrichting komt het karakter van het eiland sterk terug: in de grote multifunctionele ruimte komt een grote boom, voor de jongerenafdeling diende een grot als inspiratiebron en er komt een makerplaats in de vorm van een container, van het soort dat je veel op Bonaire vindt.

Bibliotheek van de toekomst
‘We laten nu al zien wat de bibliotheek in de toekomst kan worden,’ benadrukt Pocornie-Martis. ‘Toch moeten we ook keuzes maken: we krijgen nu ruim 700 vierkante meter tot onze beschikking, terwijl voor onze structurele huisvesting 2600 vierkante meter nodig is. Wel willen we deze inrichting zoveel mogelijk kunnen meeverhuizen naar ons definitieve pand, dus alle boutjes en moertjes moeten weer los kunnen. De onderdelen worden grotendeels in Nederland gemaakt en daar gemonteerd en komen vervolgens per schip naar Bonaire.’

Bij het vormgeven van de nieuwe bibliotheek komen nog meer uitdagingen kijken. Denk bijvoorbeeld aan de voertaal: veel bewoners van het eiland spreken Papiamentu, maar hebben op school Nederlands geleerd. Een flink deel spreekt ook Spaans of heeft juist Engels als voertaal. In al die talen wil je bezoekers van de bibliotheek bedienen, zowel in het klantcontact als op collectiegebied.

Daarnaast is het belangrijk dat personeelsleden op de hoogte zijn van de ontwikkelingen op het eiland. Toch is dat niet vanzelfsprekend, aldus Pocornie-Martis. ‘Veel mensen komen voor een paar jaar op het eiland werken en vertrekken daarna weer. Hun kennis moeten we goed blijven voeden en borgen.’

Ook op praktisch niveau zijn er soms uitdagingen. Verburgh: ‘Soms doet het internet het niet of is er een dag geen stroom. Ik bewonder de manier waarop iedereen ook op zulke momenten creatief blijft, in de wetenschap dat het altijd goedkomt.’

Dat moest anders. Daarom werden de afgelopen jaren onder begeleiding van Alian Spelde, die ruim een halve eeuw voor de Groningse bibliotheek werkte, flinke stappen gezet vanuit Europees Nederland. Spelde zorgde er onder meer voor dat de verbinding werd gelegd met boekenleverancier NBD Biblion, dat de bibliotheek werd aangesloten op bibliotheeksysteem Wise en dat de basiscollectie nu op orde is.

Eind vorig jaar nam Verburgh het stokje van Spelde over om de verdere ontwikkeling van de bibliotheek in goede banen de leiden. Daarbij zijn huisvestiging, verzelfstandiging, programmering en personeel de belangrijkste pijlers. ‘Het doel is om een organisatie neer te zetten, die na dit intensieve traject zelfstandig door kan,’ legt Verburgh uit. ‘En het liefst willen we natuurlijk dat Bonaire de beste bibliotheek van het Koninkrijk wordt.’

Frisse blik
Tegelijkertijd probeert Verburgh met een frisse blik naar het gebied te kijken. Dat lukt, mede dankzij de nauwe samenwerking met Jennifer Pocornie-Martis, afdelingshoofd van de openbare bibliotheek aldaar. Zij werkte jarenlang in de zorg en in kunst- en educatiesector op zowel Bonaire en Curaçao, als in Nederland en was tot voor kort adviseur van de gedeputeerde van cultuur, waardoor ze de bevolking van het eiland goed kent. ‘Een belangrijk verschil met veel bibliotheken in Nederland is dat wij nog steeds een overheidsinstantie zijn. We vallen onder het openbaar lichaam van Bonaire, zoals dat heet: een van de bijzondere gemeenten binnen het Koninkrijk. Daardoor is een besluit dat wij nemen vaak ook een politiek besluit. Dat maakt dat we vaak om goedkeuring moeten vragen, of het nu om marketing of HR-vraagstukken gaat. Dat maakt het soms lastig om de vaart erin te houden.’

Er zitten meer nadelen aan die gemeentelijke constructie. ‘Dat in Nederland veel bibliotheken zich de afgelopen tientallen jaren hebben afgesplitst van hun gemeentes, is niet voor niets,’ legt Verburgh uit. ‘Je opereert zelfstandig binnen een kleinere organisatie en bent daardoor wendbaarder en flexibeler. Daardoor kun je makkelijker beslissingen nemen en veranderingen doorvoeren. Ook kun je meer ondernemerschap laten zien door derde geldstromen aan te boren en kun je makkelijker samenwerkingsverbanden aangaan.’

Om al die redenen bestond er al langere tijd de wens om ook Bonaire tot zelfstandige bibliotheekorganisatie te maken. Daarin kwam in 2021 meer vaart, toen minister van Onderwijs Cultuur en Wetenschap (OCW), Ingrid van Engelshoven, het eiland bezocht om een intentieverklaring te tekenen, die bedoeld was om de betrokken partijen de verantwoordelijkheid te laten nemen voor een optimale bibliotheekvoorziening. Pocornie-Martis herinnert zich haar verbazing. ‘Wij hebben het jarenlang moeten doen met afgedankte boeken uit Nederland, waar zelfs nog de naam van de vorige bibliotheek in stond. Dat was geen prettig gevoel: we horen allemaal bij het Koninkrijk, maar blijkbaar wordt de een toch anders behandeld dan de ander.’

Speerpunt
De afgelopen jaren kwam daar gelukkig verandering in. De doorontwikkeling van de bibliotheek op Bonaire werd als een speerpunt aangemerkt, zowel vanuit het openbaar lichaam als het ministerie van OCW. ‘Niet alleen was de collectie niet op orde, ook waren we nog niet geautomatiseerd. Het grootste probleem was misschien wel de huisvesting: we zitten in de voormalige koelcel in een oude supermarkt. Er is nauwelijks ruimte voor boeken, laat staan voor het ontplooien van activiteiten.’

Wat zijn de verschillen en overeenkomsten tussen Kerkrade en Bonaire? Die vergelijking ligt voor veel mensen niet voor de hand, maar voor Ilse Verburgh is de vraag niet meer dan logisch. De afgelopen vijftien jaar was zij directeur-bestuurder van verschillende culturele organisaties, met als hoogtepunt de Bibliotheek Kerkrade. Daar begeleidde ze een fusie én een intensief verandertraject, waarbinnen de Zuid-Limburgse bibliotheek de transitie maakte van klassieke uitleenbibliotheek naar maatschappelijk-educatieve instelling, die opereert in het hart van de lokale samenleving. Niet voor niets werd de Bibliotheek Kerkrade in 2021 bekroond met de prijs voor Beste Bibliotheek van Nederland.

Niet zo vreemd, dus, dat uitgerekend Verburgh vorig jaar zomer gevraagd werd als kwartiermaker van het traject om Bonaire aan een nieuwe bibliotheek te helpen. ‘De overeenkomsten zijn groter dan je op het eerste gezicht zou denken,’ vertelt Verburgh. ‘Ook hier heeft men zich gewoon te houden aan de Wsob, en ook hier kent de lokale bevolking elkaar goed. Op Bonaire heerst een grote onderlinge afhankelijkheid, ook omdat een relatief grote groep onder het bestaansminimum zit. Het is mooi om te zien hoe men elkaar – net als in Zuid-Limburg – opvangt.