Alle resultaten van de Gegevenslevering Wsob 2023 zijn te bekijken op Bibliotheekinzicht. Hier vind je het Dossier Bibliotheekstatistiek met de belangrijkste resultaten en artikelen die inspireren om zelf in het Dashboard Bibliotheekstatistiek met de data aan de slag te gaan. Ook zijn hier de volledige dataset en de landelijke infographic te downloaden. Via de Bibliotheekmonitor kunnen bibliotheken daarnaast zelf een infographic met hun eigen kernstatistieken downloaden.

Bekijk alle resultaten van de gegevenslevering Wsob 2023

Vanwege de SPUK-regeling is ten slotte gevraagd om dit jaar een uitsplitsing te maken tussen structurele en incidentele subsidie. In 2023 en 2024 ontvangen namelijk veel bibliotheken een incidentele subsidie vanuit de SPUK-regeling. Door deze te scheiden van de structurele subsidies, behouden we beter zicht op hoe die structurele subsidies zich in de komende jaren ontwikkelen. Dit is in het bijzonder relevant voor het ‘ravijnjaar’ 2026, waarin veel gemeenten een begrotingstekort verwachten en mogelijk moeten bezuinigen.

Op naar de Gegevenslevering Wsob 2024
Vlak na de publicatie van de Gegevenslevering Wsob over 2023 is al begonnen met de voorbereidingen voor het onderzoek over 2024. Samen met deelnemende bibliotheken, VOB, SPN, CBS en OCW wordt het onderzoek over 2023 geëvalueerd, en wordt bekeken waar vragen of antwoordcategorieën moeten worden toegevoegd, aangepast of verwijderd. Zo werken we toe naar een nieuwe, goed in te vullen vragenlijst die zowel betrouwbaar blijft door de tijd als een antwoord kan geven op de belangrijkste actuele vragen. Een vragenlijst bovendien met ook een klein feestelijk tintje: volgend jaar kunnen we voor het tiende jaar gebruikmaken van de vele inzichten die de Gegevenslevering Wsob elk jaar weer biedt.

Een completer beeld van de collectie
Elk jaar geven bibliotheekorganisaties aan hoeveel fysieke boeken, bladmuziek en audiovisuele materialen ze in de collectie hebben en hebben uitgeleend. Dit jaar zijn ook tijdschriftnummers daaraan toegevoegd. Hiermee kunnen bibliotheken een completer beeld geven van hun collectie en het aantal uitleningen. Uit de resultaten blijkt namelijk dat tijdschriften met 690 duizend beschikbare nummers en 2,3 miljoen uitleningen daar een aanzienlijk deel van uitmaken! Daarnaast maken deze cijfers vergelijkingen met de online Bibliotheek mogelijk. Sinds 2023 kunnen hierin ook tijdschriften worden geleend, hetgeen in dit jaar ruim 395 duizend keer gebeurde.

Ook is dit jaar aan bibliotheken gevraagd welke vier waarden van pluriformiteit (volledigheid, titeldiversiteit, actualiteit en vraag) terugkomen in hun collectiebeleid. De afgelopen jaren is er namelijk veel aandacht geweest voor pluriformiteit en diversiteit in bibliotheekcollecties. Het blijkt echter een complex vraagstuk hoe je dit precies meet. In de Gegevenslevering Wsob is daarom deze vraag als verkenning en als mogelijke input voor het volgende gezamenlijke collectieplan toegevoegd. Vooral de uitgebreide (!) toelichtingen die bibliotheken hebben gegeven over de manier waarop zij werken aan een pluriforme collectie, bieden hiertoe zeer waardevolle inzichten.

Nieuwe vormen van lidmaatschappen
In de strijd tegen ontlezing proberen bibliotheken zo laagdrempelig mogelijk te zijn. Twee manieren om dit te doen zijn via boetevrije abonnementen, en door jongeren ook na hun 18^eeen gratis lidmaatschap of kortingsabonnement te bieden. Uit nieuw toegevoegde vragen blijkt dat in 2023 57% van de bibliotheken enige vorm van boetevrij lenen aanbood. Bij 51% van de bibliotheken kunnen jongeren daarnaast vanaf hun 18^ekorting of een gratis lidmaatschap krijgen. Deze cijfers beantwoorden aan de wens om een landelijk beeld van deze abonnementsvormen te krijgen, maar kunnen ook voor bibliotheken waardevol zijn bij benchmarking. Als je zelf overweegt een van deze abonnementsvormen in te voeren, dan kun je via de dataset of het Dashboard Bibliotheekstatistiek achterhalen welke bibliotheken dit al hebben gedaan, en bij wie je dus naar de ervaringen kunt informeren.

Om beter te kunnen benchmarken, is daarnaast een vraag toegevoegd over de manier waarop bibliotheken hun ledenbestand opschonen. Ongeveer 2 op de 3 bibliotheekorganisaties (63%) schonen het ledenbestand periodiek op, maar tussen de frequentie blijken grote verschillen te zitten: van dagelijks opschonen tot eens in de paar. Dit maakt het moeilijker om een volledig zuivere vergelijking te maken tussen de ledenaantallen van twee bibliotheken. Door de toevoeging van deze vraag is het nu echter mogelijk om een vergelijking te maken met een bibliotheek die met eenzelfde frequentie opschoont als je eigen bibliotheek, waardoor een betere vergelijking mogelijk is.

Inflatie, indexatie en incidentele investeringen
Het was een belangrijk thema in 2022 en 2023: de hoge inflatie. Om de impact voor bibliotheken beter in beeld te krijgen, is dit jaar gevraagd of bibliotheken een compensatie hebben ontvangen voor de gestegen inflatie. Dit gold voor 6 op de 10 bibliotheken; 3 op de 10 bibliotheken beantwoordden deze vraag met ‘nee’. Veruit de meeste bibliotheken (87%) hebben wel een indexatie op hun exploitatiesubsidie ontvangen. Bij de meeste van deze bibliotheken lag de indexatie tussen de 1% en 8%, met een gemiddelde van 4,9%. Via de dataset kun je kijken hoe de indexatie van jouw bibliotheek zich tot die van anderen verhoudt, bijvoorbeeld als input voor een gesprek met gemeenten.

Een ander belangrijk thema in het bibliotheeknetwerk in 2023 waren de investeringen vanuit de SPUK-regeling. Uiteindelijk werden hiermee 350 aanvragen gehonoreerd om nieuwe vestigingen te openen en bestaande vestigingen te versterken. In het verlengde hiervan ontstond de wens voor meer inzicht in de kosten van een (nieuwe) bibliotheekvestiging. Daarom is dit jaar aan bibliotheken gevraagd naar de huisvestingskosten per locatie, en naar de opbouw van de huisvestingskosten voor de hele organisatie. Deze laatste vraag kwam tevens voort uit de toegenomen aandacht voor beveiliging in bibliotheken. Met de nieuwe resultaten kunnen we zien hoeveel bibliotheken hieraan kwijt zijn. Ook hier blijken de verschillen groot: van niets tot een half miljoen euro, en van 0% tot 19% van de totale huisvestingskosten.

De Gegevenslevering Wsob is de belangrijkste bron van statistieken over openbare bibliotheken in (Europees en Caribisch) Nederland. Alle bibliotheekorganisaties vullen via de Bibliotheekmonitor vragenlijsten in over leden, collectie en uitleningen, activiteiten, personeel en financiën. Deze gegevens worden door de KB, de nationale bibliotheek en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) gecontroleerd en, indien nodig, na navraag gecorrigeerd. Vervolgens worden ze in verschillende vormen beschikbaar gemaakt voor bibliotheken en beleidsmakers, die ze kunnen gebruiken voor evaluatie, benchmarking, belangenbehartiging en beleidsvorming.

De Gegevenslevering Wsob is een dynamisch onderzoek. Enerzijds worden gegevens zoveel mogelijk op dezelfde manier uitgevraagd als in eerdere jaren, zodat we ontwikkelingen door de tijd kunnen volgen. Tegelijkertijd passen we de vragenlijst aan om zo goed mogelijk aan te blijven sluiten bij het veranderende bibliotheeknetwerk en de actuele informatiebehoefte van het netwerk en het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Ook in de Gegevenslevering over 2023 zijn om die reden vragen verwijderd en nieuwe, thematische vragen aan de kernvragen toegevoegd. Die nieuwe vragen vormen voor bibliotheken een extra inspanning tijdens het invullen, maar geven veel nieuwe inzichten. Daarom kijken we in dit artikel specifiek naar deze nieuw toegevoegde vragen. We lichten toe waarom ze zijn toegevoegd en bespreken wat we met de resultaten kunnen doen.

In september werden de resultaten van de jaarlijkse Gegevenslevering Wsob gepubliceerd. Naast bekende statistieken over bijvoorbeeld het aantal activiteiten, leden en uitleningen van openbare bibliotheken, bevatte de vragenlijst dit jaar ook enkele nieuwe vragen. In dit artikel staan die vragen centraal. Waarom zijn ze gesteld, en wat kunnen we met deze nieuwe cijfers?