De bibliotheek van de Nederlandse Defensie Academie

Tegenwoordig biedt de NLDA-bibliotheek veel e-books, e-journals en wel 85 databanken, schetst Henrike. Zij werkt sinds september 2023 bij de bibliotheek als senior informatiespecialist. ‘Ik ben gepromoveerd in chemische technologie en daarna in het informatievak gerold. Werken bij de NLDA-bibliotheek sprak me aan omdat ik van techniek en innovatie houd, en ik de veiligheid van Nederland belangrijk vind. Doordat ik gepromoveerd ben, kan ik promovendi goed wegwijs maken. Ik ondersteun het promovendinetwerk.’

Artificial intelligence en workshops
Daarnaast volgt Henrike de ontwikkelingen van artificial intelligence en de impact daarvan op de bibliotheek. ‘Er zijn nu al zo’n tachtig AI-tools die je kunt inzetten voor onderwijs en onderzoek. Ik merk dat door de komst van AI de vragen en behoeftes van promovendi veranderen.’ Verder geeft ze workshops informatievaardigheden aan studenten en onderzoekers. Bijvoorbeeld: literatuur zoeken, werken met referentietools en uitleg over het gebruik van databases. ‘We hebben een lijst van de 85 databanken gemaakt die we aanbieden en daarbij aangegeven welke rechten je nodig hebt.’ Jack is erg blij dat Henrike de bibliotheek goed meeneemt in de nieuwste ontwikkelingen zoals AI. ‘Anders overleef je als bibliotheek niet! Bibliotheken die niet meegingen met de digitalisering zijn er nu niet meer …’

Auteursrechtinformatiepunt
Als bibliothecaris is Jack verantwoordelijk voor het verzamelbeleid. Hiervoor stemt hij af met de docenten en onderzoekers in de faculteit en met de bibliotheekcommissie. ‘Vroeger werden readers gemaakt voor het onderwijs, nu maken docenten in de digitale leeromgeving links naar e-books en e-journals. Het is belangrijk dat ze zorgvuldig omgaan met de licentierechten en het auteursrecht. De bibliotheek adviseert en heeft een auteursrechtinformatiepunt.’ De NLDA-bibliotheek doet tegenwoordig mee met het Rijksportaal Bibliotheken. Jack: ‘Voorheen had het rijk veel dubbele abonnementen bij door het rijk gefinancierde bibliotheken, dus wilde het rijk daarvan af. Als nu minimaal vijf ministeries belangstelling hebben voor een databank, neemt de overheid één abonnement dat iedereen die bij de overheid werkt kan gebruiken. Voor onze bibliotheek leidt dat tot een besparing waardoor ik nu andere databanken kan aankopen.’

Studieplekken
De bibliotheek is een belangrijke plek voor studie en studiegerelateerd overleg, merkt Jack. ‘De academies bieden internaatopleidingen, dus de studenten wonen met elkaar in een studentenflat. Daar kan het natuurlijk onrustig zijn, dus komen studenten naar de bibliotheek om te studeren. Ze komen ook ’s avonds als wij er niet zijn.’

Eeuwenoude, zeldzame atlassen en boeken
De bibliotheek in Den Helder telt meer dan 30.000 gedrukte boeken. De zwaartepunten van deze collectie zijn internationale politiek, geschiedenis, SEWACO (Sensoren, Wapens, Commandosystemen) en platformsystemen. Er is ook een prachtige historische collectie. Deze bevat bijvoorbeeld de Atlas Maior van Blaeu (uit 1662), de eerste uitgave van de tweedelige stedenatlas der Nederlanden (uit 1649) en het zeldzame Aeloude en Hedendaagse Scheeps-Bouw en Bestier van Nicolaes Cornelisz Witsen uit 1671. De collectie in Breda omvat 160.000 gedrukte banden. De verzamelgebieden zijn: krijgswetenschappen, (militaire) bedrijfskunde, (militaire) gedragswetenschappen, wapentechniek, militaire geschiedenis en internationale betrekkingen. Ook in Breda is er een historische collectie met onder andere atlassen van Blaeu en een boek van Dürer uit 1535.

Onderwijs in kaarten maken
In de 19^e eeuw werd bij het onderwijzen van militaire geschiedenis veel gebruikgemaakt van kaarten, weet Jack. ‘De officieren in opleiding kregen les in het maken van kaarten en plattegronden. Die literatuur en hun proefkaartjes hebben we nog. We hebben ook een flinke collectie oude kaarten, bijvoorbeeld van vestingsteden. Deze zijn vaak rijk gedecoreerd met bladgoud of bij maritieme kaarten met zeegoden. Van onze atlas ‘Steden-boek van Europa uytgesondert Nederland’ bestaat op de wereld maar een exemplaar. Onze mooiste oude kaarten zijn online te zien.’

Ondersteunen onderwijs en onderzoek
Jack: ‘Het doel van de bibliotheek is altijd het ondersteunen van het onderwijs en onderzoek aan de academies geweest – en dat doen we nog steeds. Heel lang, zo tot 1995, verzamelden we alleen informatie op papier: van boeken en tijdschriften tot en met kaarten en atlassen. Toen ik hier in 1987 kwam waren er alleen maar kaartenbakken en begonnen we met het automatiseren van de catalogus. Nu zijn we een hybride bibliotheek die veel digitale bronnen en diensten biedt. De NLDA-bibliotheek heeft twee locaties: een in Breda en een in Den Helder.’

Op militair terrein
Tegenwoordig wordt militaire geschiedenis ook aan de universiteit gedoceerd in Leiden, Utrecht en Amsterdam, vervolgt Jack. ‘Maar studenten kunnen daar in de Universiteitsbibliotheek nauwelijks literatuur vinden. Zij kunnen lid worden van de NLDA-bibliotheek, die de beste collectie op het gebied van defensie in Nederland heeft. NLDA-studenten zijn in dienst van Defensie en kunnen altijd bij de bibliotheek terecht. Mensen van buiten moeten eerst per e-mail een onderbouwde aanvraag doen en hun ID-gegevens doorgeven. Je wordt hier niet zomaar toegelaten, want we zitten op militair terrein! En onze databanklicenties zijn alleen afgekocht voor NLDA-onderzoekers en studenten; die kunnen anderen niet gebruiken.’

Toen de KMA en KIM aan het begin van de 19^e eeuw werden opgericht, kregen de academies vanaf dag een elk een eigen bibliotheek, vertelt Jack. ‘In 1828 werd ook de bibliotheek van de Artillerie- en Genieschool (opgericht in 1815) uit Delft opgenomen in de KMA-bibliotheek. Daarin zaten antiquarische boeken en atlassen. De bibliotheekcollectie omvat daardoor ook oude drukken zoals zestiende-, zeventiende- en achttiende-eeuwse boeken en atlassen Het oudste boek in onze collectie dateert uit 1535. Ik heb niet kunnen achterhalen of dat via Delft of op andere wijze bij ons is gekomen.’

Wetenschappelijke officiersopleiding
Sinds 1987 is er veel veranderd, zowel in de opleiding tot officier bij de landmacht of marine als in de bibliotheek. De KMA, opgericht in 1828, en de KIM, opgericht in 1829, boden vroeger geen wetenschappelijk onderwijs. De opleidingen waren gericht op de theorie en praktijk van het officiersberoep. Maar na de twee wereldoorlogen was er een steeds luidere roep vanuit de krijgsmacht en de politiek om een wetenschappelijke officiersopleiding te gaan bieden. Men wilde de officiersopleiding zo aantrekkelijker maken. En men vond dat vanwege de complexiteit van de moderne wereld en de moderne krijgsmacht een wetenschappelijke opleiding noodzakelijk was.

In de jaren negentig kregen de KMA en de KIM elk een eigen faculteit, maar ze boden toen nog geen civiel wetenschappelijk geaccrediteerd onderwijs. In 2005 werden de twee faculteiten en het Instituut voor Defensie Leergangen, evenals hun bibliotheken, samengevoegd in de NLDA. Sindsdien is er één faculteit Militaire Wetenschappen die geaccrediteerd wetenschappelijk onderwijs en zogenaamd hoger loopbaan onderwijs biedt. De docenten geven onderwijs en doen daarnaast wetenschappelijk onderzoek.

Jack de Graaf begon in 1987 als assistent-bibliothecaris ‘titelbeschrijving en automatisering’ bij wat toen nog de bibliotheek van de Koninklijke Militaire Academie (KMA) was. Tegenwoordig is hij bibliothecaris van de bibliotheek van de Nederlandse Defensie Academie (NLDA) waarin de bibliotheken van de KMA en het Koninklijk Instituut voor de Marine (KIM) in 2005 werden samengevoegd. Jack: ‘Ik begon hier na de Bibliotheekacademie en ben hier altijd gebleven. Dit is mijn vierde functie. Militaire geschiedenis vind ik heel interessant. Naast mijn werk heb ik later nog geschiedenis gestudeerd.’

De bibliotheek van de Nederlandse Defensie Academie biedt een schat aan uiteenlopende militaire wetenschappelijke literatuur. Onderzoekers, promovendi en studenten kunnen er onderzoek doen en studeren. Bibliothecaris Jack de Graaf en senior informatiespecialist Henrike Krijnsen ondersteunen hen hierbij. Hoe doen ze dat?