Illustratie: Landelijke Huisstijl

In de Leescoalitie werken tien organisaties samen om zo veel mogelijk mensen aan het (voor)lezen te krijgen. Een belangrijke doelgroep is de jeugd, die steeds minder leest. Met het stimuleren van lezen wil de Leescoalitie de laaggeletterdheid terugdringen. De samenwerkende partijen zijn: Stichting Lezen (voorzitter), KB nationale bibliotheek, Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek, Vereniging van Openbare Bibliotheken, Nederlands Letterenfonds, Literatuurmuseum/Kinderboekenmuseum, De Taalunie, Stichting Lezen & Schrijven, De Schoolschrijver en De Schrijverscentrale.

Foto: Pascal Striebel

Per 1 januari 2022 kocht de KB ook het aanbod online cursussen van SeniorWeb aan. Deze zijn, zoals gezegd, ondergebracht op een speciale bibliotheekwebsite om ze onderscheiden van het aanbod van SeniorWeb zelf, die alleen toegankelijk is voor de eigen betalende leden. Maar het aanbod is nagenoeg hetzelfde. De Leermiddelengids Basisvaardigheden op Bibliotheeknetwerk.nl biedt momenteel 36 SeniorWeb-cursussen aan, op de eigen site zijn het er 37.

Dat aanbod verandert wel steeds. SeniorWeb houdt het aanbod altijd actueel en relevant. Om die reden is per 1 januari gestopt met zeven cursussen. Het gaat om vier cloudcursussen zoals 'online opslag en back-up met Dropbox', twee fotocursussen zoals 'Foto's beheren en bewerken voor de Android-tablet' en 'Veiligheid en onderhoud op Windows 10'. Dat is een kwestie van de ontwikkelingen van de hardware en software.

Starten met Excel
SeniorWeb is blij met de samenwerking met de openbare bibliotheek – ook rondom het online aanbod. Maar, legt Wanrooij uit, 'lang niet alle bibliotheekmedewerkers zijn op de hoogte van dit initiatief. Dat is niet verwonderlijk, er lopen zoveel projecten in de bibliotheken. Kijk alleen al naar het totale leermiddelenaanbod (van momenteel 227 cursussen, red.) Maar er is wel ruimte voor verbetering.' Ongeveer 2,5 jaar na de start hebben iets meer dan 2500 cursisten uit heel Nederland zich ingeschreven, die bij elkaar 4224 cursussen hebben gevolgd (stand per 1 augustus). De populairste vijf zijn:

1. Starten met Excel.
2. Starten met Word.
3. Android-telefoon bedienen.
4. Veilig en bewust online.
5. Basisinstellingen van een Windows 11-computer.

SeniorWeb ziet wel een stijgende lijn. 'In het aantal inschrijvingen en in het aantal bibliotheken dat mensen inschrijft. Dat laatste doet op dit moment ongeveer de helft van de bibliotheken. Bij de lancering hebben 828 bibliotheeklocaties een inlog gekregen waarmee ze mensen kunnen registeren op de speciale site. Tot nu toe hebben 451 locaties daar gebruik van gemaakt.'

Geen overlap
Waar ligt het aan? Het aanbod overlapt niet. 'De bibliotheek heeft bijvoorbeeld ook veel aanbod van Oefenen.nl – de Klik & Tik-cursussen (9 in totaal, red.) – en van Digisterker (7 in totaal, red.)', zegt Wanrooij. 'Onze cursussen zitten daar mooi tussenin. Ik krijg dat tenminste vaak terug van bibliotheken: dat ze het als brug zien tussen de cursussen voor de echte beginners en tussen die voor meer gevorderden. Kijk maar naar de blokjes die de moeilijkheidsgraad aangeven.'

Communicatie is er ook veel geweest. 'De KB heeft het aangekondigd via nieuwsbrieven', somt ze op. 'Het is te vinden via het Leermiddelengids Basisvaardigheden. We hebben samen met de KB webinars georganiseerd. We hebben ook alle bibliotheken die een leslocatie hebben aangeschreven. Misschien hebben bibliothecarissen het door corona, dat toen nog speelde, gemist, maar we blijven continu marketing voor deze cursussen bedrijven.'

En de gebruikers zelf weten ook wel dat – als dat het geval is – hun bibliotheek met SeniorWeb samenwerkt. 'Waar wij fysieke leslocaties hebben, is ons logo altijd te vinden. Via een display, een banner of keycords voor de vrijwilligers die lesgeven. Bibliotheken die de cursussen onder hun leden onder de aandacht brengen, gebruiken dat logo ook in hun nieuwsbrieven. Daar hebben we zeker niet over te klagen.'

Actief promoten
Wanrooij doet daarom met klem een oproep aan de openbare bibliotheken om de online cursussen actief te promoten. 'De behoefte hieraan neemt alleen maar toe. Er zijn steeds meer mensen die verlangen naar de flexibiliteit van online. Ze willen cursussen volgen in hun eigen tempo en op een momenten die hen schikt. Met fysieke cursussen kan dat per definitie niet, maar online cursussen zijn hier bij uitstek geschikt voor.'

Kijk naar de deelname aan fysieke cursussen. Niet dat die terugloopt, maar de leslocaties van SeniorWeb hebben het aanbod wel aangepast om relevant te blijven. 'Cursussen van acht of tien lessen zijn niet meer van deze tijd. Dat kost te veel tijd. Mensen weten soms ook al delen ervan. En daarom zijn die cursussen kleiner gemaakt. En hebben we meer kortdurend aanbod. Themamiddagen over internetbankieren, workshops over veilig internetten, en dergelijke.'

Mensen moeten alleen wel weten dat online cursussen bestaan. 'Daarvoor hebben we een promotie-toolkit gemaakt op de website van de Landelijke Huisstijl, met onder meer flyers en posters. Als je die neerlegt bij digitale inloopspreekuren, andere soorten cursussen en workshops, Informatiepunten Digitale Overheid bereik je heel rechtstreeks de mensen die in potentie interesse hebben. Dat kan ook online, met banners voor sociale media en nieuwsbrieven.'

Bibliotheken zullen onmiddellijk de resultaten zien. 'Bibliotheken waarvan wij weten dat ze er blijvend moeite voor doen, zijn duidelijk het succesvolst. Theek 5 steekt er met kop en schouders bovenuit in aantal inschrijvingen, maar ook bijvoorbeeld de bibliotheken West-Brabant en Almelo doen het goed. Bibliotheek Midden-Brabant heeft het onlangs ook prominent op de site gezet, op de subpagina over cursussen. Dat had heel snel effect.'

Tegelijk helpt het als bibliotheken méér doen. 'Sommige mensen hebben behoefte aan advies bij het kiezen. Bibliotheken zijn bij uitstek geschikt om dat te geven. Anderen hebben weer behoefte om weliswaar een eigen cursus te volgen, maar dat toch op een locatie te doen – zodat ze eventueel iemand om raad kunnen vragen. Bibliotheken zouden daarom kunnen overwegen dat ook aan te bieden.'

Prachtige plekken
SeniorWeb is in 1996 opgericht om de digitale wereld begrijpelijk te maken voor ouderen. Niet als commercieel bedrijf dat fysieke en (later ook) online cursussen verkoopt, maar als vereniging die de cursussen gratis aanbiedt aan leden. De leden betalen daar anno 2024 €38 per jaar voor. Dat sloeg aan. In ruim een kwart eeuw groeide SeniorWeb gestaag naar meer dan 151.000 leden, die worden geholpen door niet minder dan 2800 vrijwilligers.

De openbare bibliotheek heeft al vanaf het begin een relatie met de organisatie, vertelt adviseur leslocaties Raquel Wanrooij van SeniorWeb. Het huisvest 'ongeveer de helft' van de 500 leslocaties die SeniorWeb verspreid over Nederland gebruikt. 'Bibliotheken zijn natuurlijk prachtige plekken om de mensen te ontmoeten die hulp bij hun computergebruik nodig hebben. Het zijn publiek toegankelijke ruimten, ze liggen vaak centraal en zijn goed bereikbaar.'

En dat gaat verder dan het gebruik van een ruimte. De vrijwilligers die de cursus geven, zijn vaak ook vrijwilliger bij de bibliotheek. Ook organiseren SeniorWeb en de bibliotheek gezamenlijke digitale inloopcafés. Die ontstonden toen mensen minder snel geneigd waren om een volledige, wekenlange cursus Word of Excel te volgen, maar des te vaker antwoord zochten op één concrete vraag.

Je gloednieuwe iMac bedienen? Simpelweg begrijpen hoe je hem bedient met een muis en toetsenbord en hoe het besturingssysteem MacOS in elkaar zit? Of Whatsapp gebruiken op je mobiele telefoon? Van het downloaden en installeren van de app en het versturen van berichten – al dan niet met foto's en video's – tot begrijpen welke kosten eraan zijn verbonden en hoe je de privacyinstellingen kunt aanpassen aan je eigen wensen?

Dankzij de samenwerking tussen de bibliotheek en SeniorWeb kan iedereen zulke vaardigheden gewoon thuis leren via een speciale website waarop in totaal 36 cursussen worden aangeboden. De eerste cursus van deze voorbeelden bestaat uit drie hoofdstukken met tussentoetsen en een afsluiting met een eindtoets. De tweede cursus is een stuk langer, maar nog altijd snel voltooid: acht hoofdstukken met tussentoetsen en een afsluiting met een eindtoets.

De enige vereiste is dat cursisten via de bibliotheek een account aanmaken. Ze hoeven daarvoor geen lid te zijn. Het aanbod staat ook open voor niet-leden. Bibliotheken kunnen zo, door het zelf toevoegen en beheren van cursisten, het gebruik monitoren – en het aanbod eventueel aanvullen met extra begeleiding in de bibliotheek zelf. Wie om welke reden ook niet thuis achter de computer een cursus kan of wil volgen, kan het ook in de bibliotheek doen.

Digitaal vaardig: gratis en voor niets

De grootste aanbieder van digitale leermiddelen via de bibliotheek is SeniorWeb. Toch kunnen de online cursussen nog meer worden benut. De behoefte eraan wordt alleen maar groter, ziet adviseur leslocaties Raquel Wanrooij van SeniorWeb.