Foto: Week van de Kinderfilosofie

‘Als je een stukje voorleest, hebben kinderen vaak al een gedeelde ervaring, een gedeeld uitgangspunt. En vandaar denk je verder en dan heeft iedereen wellicht een heel ander perspectief op dat waar ze net naar geluisterd hebben. Dát maakt het filosoferen zo interessant, en ook belangrijk: verschillende invalshoeken. We hebben net hetzelfde verhaal gehoord, maar we halen er allemaal hele andere dingen uit. En daar kun je het met elkaar over hebben.’

Perspectivische lenigheid
De podcast van de Week van de Kinderfilosofie is dit jaar extra interessant voor bibliotheken, blijkt uit het verhaal van Marianne Scheeper. Niet alleen sluit de focus op de filosofische kinderboeken goed aan, het is ook relatief makkelijk om het te organiseren. Meedoen vergt geen uitgebreid promotieteam. Er zijn gratis posters en filosofie-leerboekjes beschikbaar (zie kader). Het enige wat nodig is, is een bereidwillige volwassene (bijvoorbeeld een leerkracht, ouder, grootouder, bibliothecaris, mediacoach of mediaconsulent), die met een groepje kinderen de podcast wil luisteren, om daarover te filosoferen.

Tijdens de podcast krijgen de kinderen teken- en denkopdrachten die hen aanzetten tot nadenken. Zo ontstaan bijna vanzelf filosofische gesprekken. Bij de podcast wordt ook lesmateriaal aangeboden, met tips voor doorvraagvragen om het gesprek gaande te houden.

Marianne Scheeper: ‘Het doel van de week is om filosoferen bij een breder publiek bekend te maken en mensen te laten ervaren hoe interessant en hoe fijn het kan zijn om met kinderen te filosoferen. En ook hoe belangrijk het is. Spelen met gedachten is heel belangrijk. Kinderen leren zo perspectivische lenigheid, om vanuit verschillende kanten iets te bekijken. Ze leren met elkaar in gesprek te gaan en ontdekken dat niet iedereen hetzelfde naar iets kijkt.’

‘Dat zijn dingen die, zeker in de huidige maatschappij, ongelooflijk belangrijk zijn. Ook daarom proberen we filosofie te stimuleren, juist ook in bibliotheken. Je kunt een boek gewoon nabespreken, zoals altijd. Maar met een filosofische vraag prikkel je gedachten van kinderen op een net iets andere manier.’

Gewoon uitproberen
De podcast van de Week voor de Kinderfilosofie wordt geen passieve luisterervaring, die je afluistert tijdens een wandeling. Luisteraars, een groepje kinderen met hun begeleider, worden actief aan het denken gezet met denk- en doe-opdrachten, vertelt Marianne Scheeper. ‘Dit jaar willen we de podcast iets anders insteken en er meer ervaring aan toevoegen. Het wordt een interactieve luisterervaring. Het kan heel leuk zijn om dat in de bibliotheek te doen. Tijdens het luisteren worden tussenvragen gesteld, nadenkvragen. Dat deden we al met de podcast. Daarnaast willen we er ook een aantal oefeningen aan toevoegen.’

‘Bij een van de genomineerde boeken, bij de Wonderlijke wereldreis van Zebedeus, laten we bijvoorbeeld dat thema op een leuke manier verkennen met de opdracht: teken één ding dat jij op wereldreis zou meenemen. Daarna kun je het gesprek aangaan: waarom dat? Wat is er belangrijk om mee te nemen? Kun je alles wat belangrijk is meenemen? Zijn er ook dingen die belangrijk zijn, die je sowieso al bij je hebt? Op die manier kun je het gesprek gaan verdiepen. Wat we voor ogen hebben is om iedereen het plezier van filosoferen te laten beleven. We maken het laagdrempelig, zodat iedereen het kan uitproberen en ervaren.’

Kinderfilosoof
Er bestaan opleidingen voor filosoferen met kinderen en jongeren. Kunnen mensen die nooit eerder hebben gefilosofeerd, eigenlijk wel een filosofisch gesprek voeren met kinderen? Marianne Scheeper: ‘Natuurlijk, als je opgeleid bent tot kinderfilosoof dan weet je bijvoorbeeld net iets beter de doorvraagvragen te bedenken. Ook kun je een gesprek aan de hand van de uitspraak van een kind gemakkelijker ‘optillen’ naar een filosofisch gesprek. Maar we maken de podcast zo laagdrempelig, dat iedereen het kan ervaren, een keer kan uitproberen. Hoe meer mensen het gaan doen, gewoon een keer uitproberen, hoe beter.’

‘Kritisch leren denken is een burgerschapsvaardigheid; op scholen worden lessen filosoferen gegeven, waarbij je het filosoferen steeds een stapje verder brengt. Ik filosofeer vaak tien keer achter elkaar met hetzelfde groepje kinderen uit verschillende klassen, of ook het hele jaar door. Dat kun je als kinderfilosoof doen. Je kan het vanaf twee

Maand van de filosofie

April is de Maand van de Filosofie. Jaarlijks worden in april door heel Nederland en Vlaanderen filosofische nachten, programma’s, lezingen, debatten en festivals georganiseerd rondom het thema van de Maand van de Filosofie. Het thema van 2025 is ‘Mij een zorg’.

In dit kader verschijnt er elk jaar tevens een nieuw filosofisch essay en een filosofisch kinderboek, dit jaar een jeugdboek. De Socratesbeker wordt uitgereikt aan het meest prikkelende filosofieboek van het afgelopen jaar, eens in de twee jaar worden een nieuwe Denker des Vaderlands en jaarlijks De Jonge Denkers uitgeroepen.

Naschrift redactie
Week van de Kinderfilosofie: www.weekvandekinderfilosofie.nl
Centrum voor Kinderfilosofie: www.kinderfilosofie.nl
Maand van de Filosofie: www.maandvandefilosofie.nl
Podcast kinderfilosofie: weekvandekinderfilosofie.nl/shortlist-2024/

Zeventigplussers-sfeer
Hiske de Vries benadrukt dat het haar persoonlijke overtuiging is dat het goed is om filosofie te faciliteren. ‘Het is belangrijk dat kinderen, maar ook volwassenen, nuchter leren nadenken. Kijk bijvoorbeeld naar de politieke situatie. Het zou wel fijn zijn als mensen iets minder aannames doen en dat ze kritisch blijven nadenken. Dat zou ons allemaal helpen.’

‘Toch is het niet altijd makkelijk om filosofische activiteiten te organiseren’, stelt Hiske de Vries. ‘Niet alleen is er soms weinig tijd voor, filosofie is soms ook onbekend. Misschien is er nog een imagoprobleem rond het woord filosofie. Net zoals mensen soms over de bibliotheek denken, dat je de hele dag zit te wachten tot je een boek terug in de kast mag zetten. Dat is allang niet meer zo. Daarom zou het wel leuk zijn als er een groter aanbod komt van filosofie, waardoor meer mensen in aanraking komen met verschillende gesprekstafels of workshops. Zonder dat het blijft hangen in de open universiteit met de zeventigplussers-sfeer.’

Dit jaar zijn er in bijna de helft van de zeventien vestigingen in Den Haag filosofische activiteiten voor kinderen tijdens de Maand van de Filosofie en in de Centrale Bibliotheek komt een gesprekstafel voor volwassenen. ‘Filosofie is op verschillende manieren terug te vinden in ons aanbod,’ zegt Hiske de Vries. ‘Zo kun je in de bibliotheek altijd terecht voor een breed scala aan filosofische boeken en luistertips. Daarnaast faciliteren we ontmoeting en debat, en bieden we programma’s aan waarin kennis, groei en educatie centraal staan. Ik kijk ernaar uit om met de podcast aan de slag te gaan, samen met het bijbehorende lesmateriaal.’

In april vindt de jaarlijkse Maand van de Filosofie plaats en voor kinderen is er van 5 t/m 13 april de Week van de Kinderfilosofie. Kinderen kunnen vaak goed filosoferen, dankzij hun onbevangenheid, soms zelfs nog beter dan volwassenen. Filosoferen met kinderen is, net als met volwassenen, samen nadenken over filosofische vragen. Bij kinderen kunnen de vragen soms wat speelser zijn. Net als voor volwassenen, bieden filosofische gesprekken kinderen de ruimte om na te denken over onderwerpen, die ze echt belangrijk vinden. Ze leren hun eigen gedachten formuleren, en echt te luisteren naar wat anderen vinden.

Van vier tot honderd
Volwassenen kunnen ook nadenken over ‘kinderlijke’ filosofische vragen. Als je de vraag ‘kunnen kippen liefdesverdriet hebben’ serieus beantwoordt, kom je vanzelf terecht in een filosofisch gesprek. Want wat is liefdesverdriet eigenlijk? Hebben kippen emoties? En wat is een emotie dan? Eigenlijk is het verschil tussen filosofie voor kinderen en volwassenen dus heel klein. Filosofe Marianne Scheeper geeft niet voor niets aan: ‘Ik filosofeer met mensen van vier tot honderd jaar.’

Volgens Marianne Scheeper, kinderfilosofe en medeoprichter van de Week van de Kinderfilosofie, valt filosoferen met kinderen heel goed te combineren met leesbevordering. Ze filosofeert met kinderen op scholen en op tal van andere plekken, waaronder in bibliotheken. Vorig jaar reisde ze tijdens de Week van de Kinderfilosofie met de Chaostoer langs verschillende plekken, waaronder Bibliotheek Nieuw Waldeck in Den Haag. Kinderen mochten in een volledig witte kamer (met witte stoelen, witte tafels en witte muren) overal gekleurde stickers plakken. Daarna ging ze met hen in gesprek over het thema van vorig jaar: Wat is chaos eigenlijk? Is chaos erg? Kan chaos soms fijn zijn?

Gedeelde ervaring
Dit jaar legt Marianne Scheeper zich toe op het maken van een podcast over de kinderboeken, die zijn genomineerd voor de Ludoq, de prijs voor het Beste Filosofische Kinderboek. Op basis van de genomineerde boeken maakt ze een podcast, die kinderen actief aan het denken zet. Marianne Scheeper: ‘Ik gebruik heel vaak boeken, verhalen en teksten. Vanuit de gezamenlijke ervaring van het lezen kun je verder nadenken. Het is een manier om echt met het boek en het verhaal dat geschreven is, verder te gaan. Filosofische vragen prikkelen het denken. Vanuit een filosofische (start)vraag wordt een gezamenlijk onderzoek gestart, waarbij verschillende gedachten over hetzelfde fragment met elkaar worden onderzocht. Dit kan weer leiden tot nieuwe filosofische vragen. Wat daar het voordeel van is en wat daar fijn aan is, is dat je met elkaar gaat nadenken over wat je gehoord hebt.’

Tijdens april, de Maand van de Filosofie, is er voor kinderen de Week van de Kinderfilosofie. Kinderfilosofe Marianne Scheeper pleit voor het combineren van kinderfilosofie met leesbevordering. Ook bibliothecaris en community librarian Hiske de Vries van Bibliotheek Den Haag, ziet een duidelijke meerwaarde in filosoferen in bibliotheken.

Foto: privécollectie Hiske de Vries

Week van de Kinderfilosofie

Posters en gratis filosofeer-doe-boekjes voor bibliotheken

De Week van de Kinderfilosofie deelt gratis promotiemateriaal uit. Door een mailtje te sturen naar info@weekvandekinderfilosofie.nl kun je tegen verzendkosten een poster bestellen om de aandacht te vestigen op de Ludoq-prijs en de genomineerde titels voor het Beste Filosofische Kinderboek. Je krijgt er dan bovendien dertig filosofeer-doe-boekjes bij over het thema zorg, om uit te delen. Vermeld in het onderwerp van je mail ‘bestelling boekhandel-bibliotheek’. Hiervoor geldt: op=op, er wordt een beperkt aantal posters gedrukt. Organiseer je een activiteit tijdens de Week van de Kinderfilosofie? Bijvoorbeeld met behulp van de podcast? Dan kun je meer doe-boekjes bestellen.

•Zoef – Janneke Schotveld, illustraties Nadia Meezen (9789000393251)

•Ooz – Milja Praagman (9789025887025)

De Ludoq; prijs voor het beste filosofische kinderboek

De vijf genomineerde boeken zijn:

Jury
Vanaf 10 maart kan het publiek via de website van de Week van de Kinderfilosofie stemmen voor de publieksprijs. Daarnaast is er een professionele jury, bestaande uit:

Frank Meester (filosoof, schrijver en publicist), Syb Faes (mediamaker bij BNNVARA en schrijver voor De Correspondent), Gerlien van Dalen (voormalig directeur van Stichting Lezen), en Joan Windzak (ontwikkelingspsychologe en voormalig jurylid van de Griffeljury). 

De prijsuitreiking van jury- en publieksprijs vindt plaats op zondag 6 april in AllArt te Hilversum.

•Wat ik allemaal zou kunnen zeggen – Tiny Fisscher en Katrin Laureyssens, illustraties Eva Neirynck (9789493394100)

•De wonderlijke wereldreis van Zebedeus – Koos Meinderts, illustraties Annette Fienieg (9789089674272)

•De boom die een wereld was – Yorick Goldewijk, illustraties Jeska Verstegen (9789021685373)

twee kanten aanvliegen. Ik denk dat het heel belangrijk is dat er opgeleide kinderfilosofen zijn, die gesprekken voeren met kinderen en jongeren. Dat voegt iets toe, omdat ze de bagage hebben om dat op een goede manier te doen.’

‘Maar daarnaast kun je met wat handleidingen ook zelf aan de slag om het eens te ervaren. Wellicht dat van daaruit de belangstelling voor een opleiding groeit. Bijvoorbeeld vanuit bibliothecarissen die merken: dit is belangrijk, dit is zo leuk, dit slaat zo aan bij kinderen. Want dat is wat er gebeurt, kinderen vinden het zo leuk om te filosoferen. Misschien wil je het na zo’n ervaring als bibliothecaris op een andere manier gaan aanbieden. En daardoor wordt het misschien ook voor een bibliothecaris een interessant idee om een opleiding te volgen.’

Niet jong genoeg
Of er in een bibliotheek wordt gefilosofeerd tijdens de Maand van de Filosofie, hangt sterk af van de lokale programmamaker of bibliothecaris. Vaak zijn het mensen die interesse hebben in filosofie, of komt er toevallig een filosoof op het pad van een bibliotheek.

Bibliothecaris, programmamaker en community librarian Hiske de Vries organiseerde vorig jaar de komst van de Chaostoer naar bibliotheek Nieuw Waldeck in Den Haag: ‘Ik heb toen de ruimte gefaciliteerd, omdat ik dit belangrijk vind. Bibliotheken hebben vijf wettelijke thema’s en eigenlijk raakt filosofie aan bijna alles wat we moeten doen als bibliotheek. Dat je mensen uitnodigt om te denken. Wat vind ik eigenlijk en waarom? Wat denk ik en wat voel ik en waarom? Is dat ook normaal voor anderen? Mensen een beetje prikkelen. En daar kan je, wat mij betreft, niet jong genoeg mee beginnen. Sterker nog, ik denk dat filosofie een vak op school zou moeten worden.’

Hiske de Vries is er voorstander van dat er voor zowel volwassenen als kinderen filosofische gesprekken in bibliotheken plaatsvinden. ‘Ook voor volwassenen zijn dit soort ontmoetingen of workshops belangrijk, en ook leuk. Het is mooi om te zien wat er gebeurt in een groep, als ze een keer anders bevraagd worden. Vaak hangt er een zweem van iets vaags om filosofie heen. Mensen komen een beetje afwachtend binnen. Ze weten niet goed waar ze zich voor aangemeld hebben. Maar door de gesprekken, de vragen en de manier van vraagstelling wordt het heel snel iets persoonlijks en raakt het echte thema’s, die echt leven, waar mensen echt iets bij voelen. Waar ze echt iets van vinden. Daardoor ontstaat er heel snel een gesprek en een connectie onderling.’

‘Filosoferen kan mensen heel erg versterken. Dat ze een mening of een vaag idee niet altijd even makkelijk uiten, maar dat daar nu ruimte voor is. Dat er iemand luistert, dat ze gehoord worden. Dat doet mensen goed en dat is leuk om te zien. Dan hoop je maar dat dat gevoel ook beklijft en dat ze dat meenemen naar de rest van hun wereld.’